Σάμος

Στα γρήγορα

Πληθυσμός 2021: 5.951 κάτοικοι
Παλαιότερες Απογραφές 2011: 6.206, 2001: 6.275, 1991: 5.792, 1981: 5.575, 1951: 6.007, 1928: 8.636, 1886: 2.220, 18^ος αι. 0 κάτοικοι
Πυκνότητα πληθυσμού ανά Km² 635 κάτοικοι
Υψόμετρο πόλης 5 m
Περιφέρειας μέσο υψόμετρο 20 m ημιορεινό
Έκταση πόλης 1,04 km²
Περιφέρειας μέση έκταση 9,3 km²
Ενοριακές εκκλησίες 4 ορθόδοξες, άγιος Θεόδωρος (1838), άγιος Σπυρίδων (1909), άγιος Χαράλαμπος (~18^ος αι.)  άγιος Νικόλαος (1862 Μητροπολιτικός).
Οικονομία, σήμερα βασίζεται κυρίως στο τουρισμό, το εμπόριο, την παροχή υπηρεσιών και λιγότερο στην γεωργία και αλιεία.
Από τα μέσα το 19^ου έως τα μέσα του 20^ου αι. αναπτύχθηκε η σιγαροβιομηχανία, το εμπόριο και οι εξαγωγές τσιγάρων, που άλλαξε τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα της πόλης.
Κατά τον 19^ο αιώνα παρήγαγε αμύγδαλα, κηπευτικά και εσπεριδοειδή των οποίων όμως η παραγωγή τους μειώθηκε σημαντικά στα τέλη του 19^ου αι., μετά από ασθένεια που προσβλήθηκαν τα δέντρα.

Περιγραφή

Η πόλη της Σάμου, πρωτοκατοικήθηκε στις αρχές του 19^ου αι., είναι η πρωτεύουσα από το 1854 και βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, στο βάθος (=μυχό)  του μεγάλου “κόλπου του Βαθέος”.

Οι αποστάσεις είναι: 14 Km από την πόλη του Πυθαγορείου, 32 Km από την πόλη Καρλόβασι και 43 Km από το χωριό Μαραθόκαμπος.

Διοικητικά αποτελεί την δημοτική Κοινότητα Σάμου, η οποία ανήκει στην  δημοτική ενότητα  Βαθέος του Δήμου Ανατολικής Σάμου, του οποίου είναι έδρα.

Η πόλη αποτελεί το διοικητικό κέντρο της Σάμου και εδρεύει ο Δήμος Ανατολικής Σάμου (Δήμαρχος, Δημοτικό συμβούλιο και Δημοτικές υπηρεσίες), η Μητρόπολη Σάμου Ικαρίας & Φούρνων, τα γραφεία της περιφερειακής ενότητας Σάμου με τον αντιπεριφερειάρχης Σάμου, η Δ/νση Αστυνομίας Σάμου, η περιφερειακή ενότητα Λιμενικού Σώματος Σάμου, η Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία Σάμου (Σάμου, Ικαρίας & Φούρνων), ο Ε.Φ.Κ.Α. Σάμου (τοπικό υποκατάστημα μισθωτών), Τράπεζες και όλες οι δημόσιες υπηρεσίες.

Είναι χτισμένο αμφιθεατρικά και είναι μία από τις λίγες πόλεις που κατάφερε να διατηρήσει τον παραδοσιακό της χαρακτήρα. Έχει μία από τις ομορφότερες και μεγαλύτερες (1 km) προκυμαίες στο Αιγαίο ενώ τα πολλά νεοκλασικά κτίρια που διαθέτει μαρτυρούν τις παλιές καλές εποχές, οικονομικής ευημερίας της πόλης.

Αν και η νεότερη πόλη του νησιού, γοητεύει στην πρώτη ματιά τον επισκέπτη, με την ιδιαίτερη φυσιογνωμία που δημιουργούν τα νεοκλασικά κτίρια, η μορφολογία του χώρου και η προκυμαία, η καλοκαιρινή “περαντζάδα” της πόλης.

Ιστορία

Η πόλη της Σάμου αποτελούσε το επίνειο του χωριού Βαθύ, “ο γιαλός” όπως το έλεγαν. Μέχρι τα μέσα του 18^ου αι. δεν υπήρχε κανένα οίκημα, λόγω των πειρατικών επιδρομών, οι κάτοικοι του Βαθιού κατέβαιναν στην παραλία την μέρα και όταν τελείωναν την εργασία τους επέστρεφαν στο χωριό.   Από τα μέσα του 18^ου αι., που άρχισαν να περιορίζονται οι πειρατές, αλλά και οι χρήση του λιμανιού γίνονταν όλο και πιο αναγκαία για την ανάπτυξη της οικονομίας, κατασκευάστηκαν οι πρώτες αποθήκες για την εξυπηρέτηση του εμπορίου.  Στις αρχές του 19^ου αι. εμφανίστηκαν οι πρώτοι οικιστές από το χωριό Βαθύ, ωστόσο μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση παρουσιάστηκε από το 1854, που ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα του νησιού, με απόφαση του τότε ηγεμόνα Ίον Γκίκα, ο οποίος, υποστηρίζοντας την απόφασή του, είχε πει “Είναι προς το συμφέρον αυτού του τόπου να διαθέτει παραθαλάσσια πρωτεύουσα και ο κόλπος του Βαθιού είναι πράγματι το τέλειο σημείο για αυτό το σκοπό” (μέχρι τότε πρωτεύουσα ήταν η Χώρα).

Οι πρώτοι οικιστές μετακόμισαν από το γειτονικό χωριό Βαθύ, αφού ανήκε στην περιφέρεια του. Ακολούθησαν αρκετοί αλλοδαποί, κυρίως από το νησί της Κεφαλλονιάς, οι οποίοι συντέλεσαν σημαντικά στην ανάπτυξη της νέας πόλης, με την σύναψη εμπορικών σχέσεων τόσο με την Τουρκία, όσο και με την Ρωσία.  Σύντομα προσέλκυσε κατοίκους και από άλλα χωριά του νησιού, αφού ως νεοαναπτυσσόμενη πόλη, αλλά και ως πρωτεύουσα με όλες τις διοικητικές υπηρεσίες του νησιού, προσέφερε πολλές νέες ευκαιρίες εργασίας.

Η εξέλιξη της πόλης ήταν ραγδαία, με αποτέλεσμα, σε λιγότερο από έναν αιώνα ζωής, η πόλη κατοικούνταν από 2.200 κατοίκους ενώ είχαν κατασκευαστεί, σύγχρονα για την εποχή, δημόσια κτίρια, υποδομές, εκκλησίες και πολλά υπό κατασκευή έργα, όπως η προκυμαία, η προβλήτα του λιμανιού, το νέο βουλευτήριο (σημερινό Δημαρχείο) κ.α..  Στα τέλη του 19^ου αι. η Σάμος διέθετε 595 σπίτια, 286 αποθήκες και εργαστήρια, 4 εκκλησίες, δημόσιο κήπο, την πλατεία Πυθαγόρα (κατασκευής του 1864 από τον Γάλλο μηχανικό Bouchet), νοσοκομείο (του 1875 με 26 κλίνες), φυλακές, αρχειοφυλάκιο (του 1874), πρωτοδικείο, εφετείο, ειρηνοδικείο, το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο, δημοτικό σχολείο αρρένων, παρθεναγωγείο, δύο τυπογραφία (το Ηγεμονικό και ένα ιδιωτικό), Δημοτική αγορά (του 1888, κατεδαφίστηκε το 1980) και το στολίδι της πόλης, το Ηγεμονικό μέγαρο του 1875, επιφανείας 378 m², όπου διέμενε ο Ηγεμόνας του νησιού, αλλά δυστυχώς καταστράφηκε από τον βομβαρδισμό των Γερμανών στις 17/11/1943.

Ο παλαιότερος ναός, που προϋπήρχε της πόλης, είναι του αγίου Χαραλάμπου, ο οποίος κτίστηκε περίπου στο τέλος του 18^ου αι., ως μετόχι της μονής Μεγάλη Παναγιά.  Στις 20 Αυγούστου 1834, έγινε στον ναό η πρώτη Συνέλευση της Ηγεμονίας Σάμου, σηματοδοτώντας την έναρξη της Ηγεμονικής περιόδου (1834-1912) στην Σάμου, ενώ στις 11 Νοέμβρη 1912, στον ναό το αγίου Σπυρίδωνα ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, διακήρυξε πανηγυρικά την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην Ιστορία του νησιού.

Το Λιμάνι της πόλης, βρίσκεται στο βάθος (=μυχό)  του μεγάλου “κόλπου του Βαθέος” ο όποιος είναι ένα από τα τρία μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της Ελλάδας (6,5 km²), μαζί με τον κόλπο του Θερμαϊκού και τον κόλπο της Σούδας, ενώ αποτέλεσε το πρώτο λιμάνι του νησιού, μετά την επανακατοίκηση της Σάμου, το 1549.
Αρχικά και μέχρι την κατασκευή του λιμενοβραχίονα και της προκυμαίας του λιμανιού,  χρησιμοποιούνταν ως δεύτερο, εναλλακτικό λιμάνι, ο κόλπος της Αγίας Παρασκευής ή Νησί, στα βορειοανατολικά της πόλης, αφού ήταν προστατευμένο απ’ όλους τους ανέμους, σε αντίθεση με το λιμάνι της Σάμου που γίνονταν επικίνδυνο, για τα πλοία της εποχής, όταν φύσαγε πουνεντογαρμπής (=λιβοζέφυρος=δυτικός, νοτιοδυτικός) άνεμος.
Οι εργασίες για την κατασκευή του λιμενοβραχίονα και της προκυμαίας, ξεκίνησαν το 1878 και ολοκληρώθηκαν σε μία δεκαετία περίπου, με την κατασκευή προκυμαίας μήκους 1.052 μ. και πλάτους 11 μ. και λιμενοβραχίονα μήκους, μόλις 30 μ., ενώ η θέση της αποβάθρας ήταν μπροστά από την πλατεία Πυθαγόρα.
Το 1909 ο λιμενοβραχίονας επεκτάθηκε στα 100 μ. και μεταφέρθηκε εκεί η αποβάθρα, για ευκολότερη επιβατική κίνηση και φορτοεκφόρτωση εμπορευμάτων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, κατασκευάστηκε καταφύγιο αλιευτικών σκαφών, ο λιμενοβραχίονας επεκτάθηκε 150 μ.,η προκυμαία 15 μ. και κατασκευάστηκαν οι απαραίτητες εγκαταστάσεις για τον ελλιμενισμό και ανεφοδιασμό (σε νερό και ρεύμα) σκαφών αναψυχής,  ενώ τα επόμενα χρόνια έγιναν μερικά ακόμη έργα, διαμόρφωσης και βελτίωσης της προκυμαίας.
Το 2012 ολοκληρώνονται οι εργασιών του νέου λιμανιού στην περιοχή Μαλαγάρι (απέναντι από το παλιό λιμάνι), στο οποίο ελλιμενίζονται πλέον τα επιβατηγά και εμπορικά πλοία, ενώ τα κρουαζιερόπλοια και άλλα τουριστικά σκάφη στον παλιό λιμάνι.

Στην ιστορία της πόλης Σάμου, συγκαταλέγονται και τρία καταστροφικά γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία της πόλης.
Ο βομβαρδισμός της πόλης από 6 Ιταλικά αεροπλάνα στις 18/11/1940, με έναν νεκρό και πολλές υλικές ζημιές.
Ο ανελέητος βομβαρδισμός των Γερμανών στις 17/11/1943 που διήρκεσε 3 ώρες, αφήνοντας πίσω του 30 νεκρούς και σχεδόν ισοπεδωμένη την πόλη.
Ο καταστροφικός σεισμός μεγέθους 7 R, και το τσουνάμι που ακολούθησε στις 30/10/2020, που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 2 παιδιών, 17 & 15 ετών, στην πόλη της Σάμου και 114 ατόμων στα τουρκικά παράλια, ενώ προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές σε σπίτια, εκκλησίες και υποδομές του νησιού, κυρίως στην πόλη της Σάμου, στο Καρλόβασι και στο χωριό Κονταίικα .

Ιστορία της οικονομίας

Η πόλη της Σάμου, από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της, ανέπτυξε την οικονομία στηριζόμενη κυρίως στο εμπόριο, αφού η γεωργική παραγωγή ήταν σχεδόν ανύπαρκτη λόγω των περιορισμένων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, αλλά και του τρόπου ανάπτυξής της, ο οποίος ουσιαστικά ήταν η εξέλιξη του χωριού Βαθύ.  Σύμφωνα με το Επ.Σταματιάδη, στα Σαμιακά, σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμπορίου έπαιξαν έποικοι κυρίως από την Κεφαλλονιά, οι οποίοι σύναψαν εμπορικές σχέσεις τόσο με την Τουρκία, όσο και την Ρωσία.

Το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα, στις παρυφές της πόλης, στην περιοχή που ονομάστηκε “Ταμπάκικα”, εμφανίστηκαν οι πρώτες μικρές βυρσοδεψικές μονάδες (ταμπάκικα) του νησιού, η πορεία τους όμως ήταν σύντομη, και δεν εξελίχτηκαν σε ακμάζουσα βιομηχανία.  Πιθανόν δεν ευνόησε η θέση κοντά στην πόλη, στον κλειστό κόλπο, όπου η δυσοσμία των λυμάτων, προκαλούσαν δυσφορία και η λειτουργία τους, όχληση, στους κατοίκους της πρωτεύουσας και στις διοικητικές αρχές της Ηγεμονίας. Αντίθετα στο Καρλόβασι, άκμασε η βυρσοδεψία  μέχρι το 1930.

Η καπνοκαλλιέργεια ξεκίνησε στο νησί από τον 18^ο αι., ωστόσο η συστηματική καλλιέργειά του καπνού, άρχισε από τα μέσα της δεκαετίας του 1890, σαν εναλλακτική καλλιέργεια για τους αμπελοκαλλιεργητές που είχαν χάσει τα αμπέλια τους από την φυλλοξήρα.  Το 1889 η ετήσια παραγωγή καπνού του νησιού, ανερχόταν σε 160 τόνους ενώ το 1924 εκτοξεύτηκε στους 2.000 τόνους .
Η αύξηση της παραγωγής και η καλής ποιότητας καπνών ευνόησε την παράλληλη ανάπτυξη του εμπορίου και την ίδρυση εργοστασίων τυποποίηση τσιγάρων, κυρίως στην πόλη της Σάμου αλλά και στο Καρλόβασι, με μικρότερο κύκλο εργασιών. Στην πόλη της Σάμου τα εργαστήρια καπνού μετατρέπονται σε βιοτεχνίες και σύντομα οικοδομήθηκαν μεγαλοπρεπή εργοστάσια των καπνοβιομηχάνων Πασχάλη, Καραθανάση, Στεφάνου αρχικά και αργότερα του Σούτου, του Hermann Spierer, και του Λουί Μάρκ. Τα φημισμένα και πολυβραβευμένα Σαμιώτικα τσιγάρα, ταξίδευαν σε όλες τις ευρωπαϊκές αγορές, αλλά και στην Αμερική, τις βρετανικές αποικίες, μέχρι και την Άπω Ανατολή, παρά τούς περιορισμούς που είχαν τεθεί στο Ηγεμονικό καθεστώς της Σάμου.  Το 1927 απασχολούνταν 2.500 εργάτες, ενώ ο κλάδος απέφερε μεγάλη κερδοφορία, που απεικονίζετε όχι μόνο στα εντυπωσιακά κτίρια των εργοστασίων και στα καλαίσθητα αρχοντικά που κοσμούν μέχρι σήμερα την πόλη αλλά και σε πολλά κοινωφελή έργα που χρηματοδότησαν οι εύποροι καπνοβιομήχανοι.
Η έναρξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, και ο εμφύλιος στην συνέχεια έμελλε να σηματοδοτήσει την αρχή του τέλους του κλάδου.  Κατά το 1950 η παραγωγή καπνού είχε πέσει κατά 85%, ο κλάδος αν και συνεχίζει, η πορεία του ήταν πτωτική. Την δεκαετία του 1960 η παραγωγή καπνού σχεδόν εκμηδενίζετε και τα καπνεργοστάσια άρχισαν σιγά σιγά  να εγκαταλείπονται και να ερειπώνουν, γράφοντας τον επίλογο σε ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας του νησιού, που κράτησε 100 χρόνια περίπου και αναβάθμισε το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο της Σάμου.

Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα οι οικονομικές δραστηριότητες στράφηκαν στις τουριστικές επιχειρήσεις που αποδείχτηκαν πολύ πιο προσοδοφόρες από τις άλλες τις προπολεμικές αγροτικές και βιομηχανικές.

Όνομα

Αρχικά η περιοχή ονομάζονταν “Γιαλός”, έως τα μέσα του 18^ου αι. που απέκτησε τα πρώτα κτίσματα (αποθήκες) και ονομάστηκε “Κάτω Βαθύ“, δηλώνοντας και την εξάρτησή του από το χωριό Βαθύ.

Από το 1833 έως το 1850, την περίοδο που ήταν ηγεμόνας του νησιού ο αυταρχικός  Στέφανος Βοργίδης, με απόφασή του, μετονόμασε την πόλη σε “Στεφανούπολη“, θέλοντας να κολακέψει το πρόσωπό του.

Μετά την καθαίρεση του Σ.Βοργίδη, από τον σουλτάνο, η πόλη μετονομάστηκε σε “Λιμήν Βαθέος” και το 1958 πήρε το σημερινό της όνομα, “Σάμος”

Αν και το επίσημο όνομα της πόλης είναι “Σάμος”, οι ντόπιοι συνηθίζουν να την αποκαλούν “Βαθύ”.

Οικισμοί

Οκτώ οικισμοί ανήκουν στην πόλη της Σάμου,
>> της Αγίας Παρασκευής ή Νησί παραθαλάσσιος, 10 Km βορειοανατολικά της Σάμου με 25 κατοίκους. Μέχρι το τέλος του 19^ου χρησιμοποιούνταν ως δεύτερο, εναλλακτικό φυσικό λιμάνι του χωριού Βαθύ και της νεοσύστατης πόλης Σάμου, αφού ο μεγάλος φυσικός κόλπος το προστάτευε απ’ όλους τους ανέμους, και ήταν πολύ κοντά με τα Μικρασιατικά παράλια για το εμπόριο.
>> το Ασπροχόρτι παραθαλάσσιος, 9 Km βορειοανατολικά από τη Σάμο με 11 κατοίκους,
>> το Γαλάζιο παραθαλάσσιος, 11 Km βορειοανατολικά της Σάμου με 23 κατοίκους,
>> και τα νησάκια Πρασονήσι, Αγίου Νικολάου ή Δασκαλιό, Διαπόρτι, Στρογγυλό, Μακρόνησος ή Αγία Παρασκευή, βορειοανατολικά της πόλης Σάμου, ακατοίκητα.

Χρήσιμα

• Επισκεφθείτε στην πόλη της Σάμου το αρχαιολογικό μουσείο, το εκκλησιαστικό μουσείο, το μουσείο οίνου την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα και μάθετε για την ιστορία του νησιού στην Δημόσια βιβλιοθήκη και στό Γενικό αρχείο του κράτους.
• Επισκεφθείτε τα μοναστήρια της Αγίας Ζώνης (4,5 Km βόρειο-ανατολικά) και της Ζωοδόχου Πηγής (7,5 Km βόρειο-ανατολικά).
• Περπατήστε στην πόλη για να θαυμάσετε τα πανέμορφα νεοκλασικά κτίρια, που μαρτυρούν την μεγάλη οικονομική ευημερία της πόλης κατά τον 19ο και 20ο αιώνα.
• Παράλληλα του παραλιακού δρόμου βρίσκεται ο κύριος εμπορικός δρόμος της πόλης.
• Στην πόλη της Σάμου εδρεύουν όλες οι διοικητικές αρχές του νησιού όπως το δημαρχείο Ανατολικής Σάμου και η Αρχιεπισκοπή, διαθέτει όλες τις δημόσιες υπηρεσίες του νησιού, μουσεία, τράπεζες καθώς και Γαλλικό, Γερμανικό και Ολλανδικό προξενείο. Πρόκειται για το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της ανατολικής Σάμου, με καθαρά αστικό πληθυσμό.
• Ακολουθήστε την πεζοπορική διαδρομή #27, με πολλές εικόνες μέσα και γύρω από την πόλη της Σάμου, και το Βαθύ, πανοραμική θέα, διαδρομή στο πευκοδάσος και επίσκεψη στο μοναστήρι της Αγίας Ζώνης.
• Ακολουθήστε την πεζοπορική διαδρομή #28, και γνωρίστε τα μοναστήρια της Αγίας Ζώνης και της Ζωοδόχου Πηγής.
  Αυτή η πεζοπορική διαδρομή μπορεί να συνδυαστεί με την προηγούμενη.

Video