English
Ελληνικά
Στις 8 Μαΐου 1941, δύο Ιταλικά πλοία κατέπλευσαν στην Σάμο, το ένα στο Πυθαγόρειο και το δεύτερο στο Βαθύ, αποβιβάζοντας Ιταλούς πεζοναύτες, χωροφύλακες και τελωνειακούς. Κατευθύνθηκαν προς την Νομαρχία (σημερινό Ξενία), κατέβασαν την Ελληνική σημαία και ύψωσαν την Ιταλική, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην νεότερη ιστορία του νησιού, που θα γραφόταν με τα πιο μελανά χρώματα
Μετά την ήτα του Ελληνικού στρατού από τους Γερμανούς στη βόρεια Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1941, και την αναγκαστική συνθηκολόγηση στις 30 Απριλίου 1940 του αντιστράτηγου Γεώργιου Τσολάκογλου, στην κεντρική και ανατολική Μακεδονία, καταλαμβάνετε στις 9 Απριλίου 1941 η Θεσσαλονίκη από του Γερμανούς, ενώ 18 μέρες αργότερα, στις 27 Απριλίου 1941, μοτοσικλετιστές και τεθωρακισμένα της 2ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας εισέρχονταν στα βόρεια προάστια της Αθήνας, και στις 3 Μαΐου άνδρες της Βέρμαχτ παρελαύνουν μαζί με Ιταλούς στρατιώτες μπροστά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη.
Η κατάληψη της Σάμου δεν άργησε να έρθει, στις 8 Μαΐου 1941, δύο Ιταλικά καράβια, προερχόμενα από τα Δωδεκάνησα, κατευθύνονταν προς την Σάμο. Το ένα κατέπλευσε στο λιμάνι του Πυθαγορείου και το δεύτερο στο λιμάνι του Βαθιού αποβιβάζοντας Ιταλούς πεζοναύτες, χωροφύλακες και τελωνειακούς, οι οποίοι κατευθύνθηκαν προς την Νομαρχία (στο ηγεμονικό μέγαρο σημερινό Ξενία), κατέβασαν την Ελληνική σημαία και ύψωσαν την Ιταλική, ενώ στις 11 Ιουλίου κατέφθασε και εγκαταστάθηκε στη Σάμο η μεραρχία Κούνεο, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην νεότερη ιστορία του νησιού, που θα γραφόταν με τα πιο μελανά χρώματα.
Περισσότεροι από 3.000 άνθρωποι πέθαναν, τον δύσκολο χειμώνα του 1941, που βρήκε τους Σαμιώτες απροετοίμαστους. Το κρασί δεσμευόταν από τους Ιταλούς, όπως και το λάδι, αφήνοντας μόλις 20 οκάδες (26 κιλά περίπου) στον παραγωγό , οι τράτες ψάρευαν με συνοδεία Ιταλού, παίρνοντας μεγάλο μερίδιο της ψαριάς και τα δέρματα κατασχέθηκαν. Η αγορά κατέρρευσε και στα ερείπια της χτίστηκε γρήγορα μια άλλη, η μαύρη αγορά και η ανταλλακτική οικονομία. Μόνο οι ταρσανάδες αύξησαν τις δουλείες τους, γιατί πολλοί, βρήκαν την ευκαιρία, με μερικά γραμμάρια όσπρια να γίνουν καραβοκύρηδες. Τα επόμενα χρόνια η κατάσταση βελτιώθηκε κάπως, τα σταφύλια γίνονταν σταφίδα, πετιμέζι και λιγότερο κρασί, το λάδι κατά μεγάλο ποσοστό δεν παραδινόταν και καλλιεργούνταν μέχρι και η τελευταία σπιθαμή γης.
Από την αρχή της κατοχής άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες στη Σάμο, παρά το γεγονός ότι πάνω από 2.000 νέοι έφυγαν για τη Μέση Ανατολή και αρκετές ομάδες αυτοδιαλύονταν μόλις εμφανίζονταν. Οι ομάδες αυτές δεν είχαν κομματική χροιά, ο κομουνιστής συζητούσε με το αντικομουνιστή και ο νωματάρχης ειδοποιούσε τον φυγόδικο κομουνιστή που κυνηγούσε μέχρι χθες, να φυλαχτεί, γιατί τον έψαχνε ο κατακτητής, ο κοινός εχθρός.
Εκδίδονταν δυο παράνομες εφημερίδες, η «Λαοκρατία», (που κυκλοφορούσε κρυφά από την εποχή του Μεταξά) και ο «Καρμανιόλος», οι οποίες έπαιξε αποφασιστικό ρόλο, διοργανωτικό και διαφωτιστικό, στον απελευθερωτικό αγώνα του Σαμιακού λαού εκείνη τη μαύρη περίοδο. Ο τότε Μητροπολίτης Σάμου Ειρηναίος έπαιξε μεγάλο ρόλο στην αντίσταση του νησιού, ως αρχηγός μυστικής υπηρεσίας πληροφοριών και φυγαδεύσεων, αλλά και στον επισιτισμό και στην εμψύχωση του Σαμιακού λαού, όπως και πολλοί επιστήμονες, έμποροι, βιομήχανοι και άλλοι νοικοκυραίοι.
Τον Φεβρουάριο του 1942 έγινε το πρώτο επεισόδιο αντίστασης στην Σάμο κατά των Ιταλών, όταν ο Λευτέρης Θεοχάρης (Μπέτσος) από τους Μυτιλινιούς, μη μπορώντας να ανεχτεί την αυθαίρετη κλοπή των προβάτων του, από τους κατακτητές, σκότωσε δυο Ιταλούς και δυο συνεργάτες τους και στην συνέχεια κρύφτηκε στα βουνά της Σάμου.
Τον Μάρτιο 1942 πραγματοποιείται η πρώτη πανσαμιακή συνδιάσκεψη στην εκκλησία της Μεταμόρφωσης, έξω από τον Μαραθόκαμπο, όπου αποφασίζεται η ίδρυση Εαμικών οργανώσεων και η δημιουργία κεντρικού οργάνου, με πρώτο μέλημα την επιβίωση του λαού και την οργάνωση του απελευθερωτικού αγώνα.
Στις 22 Νοεμβρίου, στην πλατεία Καρλοβάσου, ο Ιπποκράτης Ζαΐμης, επιτίθεται σε Ιταλική περίπολο που προσπάθησε να τον συλλάβει και σκοτώνει ένα Ιταλό στρατιώτη, και στην συνέχεια κρύβεται κι’ αυτός στα βουνά της Σάμου.
Έτσι στις αρχές του 1943 και μετά την δεύτερη πανσαμιακή συνδιάσκεψη της Κακόδιπλας στον Καρβούνη, επικυρώνεται ο ένοπλος αγώνας και δημιουργείται το «Εθνικό Ανταρτικό Σώμα Σάμου», με την πρώτη ανταρτοομάδα αποτελούμενη από δεκατέσσερα μέλη, η οποία σύντομα πολλαπλασιάστηκε, φτάνοντας πάνω από τριακόσια άτομα, σε δυο ομάδες, μία στο βουνό Κέρκη και η δεύτερη στο βουνό Καρβούνης. Άρχισαν να εμφανίζονται στα χωριά του νησιού, σκοτώνοντας συνεργάτες του εχθρού, προς παραδειγματισμό, κούρευαν γυναίκες που σύχναζαν σε στρατόπεδα των Ιταλών και γενικά πήραν μέτρα για την αναπτέρωση του ηθικού των Σαμίων.
Στις 6 Απριλίου 1943, ένα σύνταγμα του Ιταλικού στρατού, πραγματοποιεί επιχείρηση στο βουνό Καρβούνη, με σκοπό τον εγκλωβισμό και την εξουδετέρωση των ανταρτών, το σχέδιο όμως είχε προδοθεί και απέτυχε. Δυο μήνες κράτησε η επιχείρηση, με αποτέλεσμα τρεις πολίτες από τον Πλάτανο να χάσουν την ζωή τους, ένας καταδικάστηκε σε θάνατο, πολοί φυλακίστηκαν ενώ ισοπέδωσαν πολλά σπίτια ανταρτών.
Στα μέσα Ιουνίου 1943, πραγματοποιήθηκε συνάντηση του αρχηγείου των ανταρτών με αντιπροσώπους των Ιταλών αντιφασιστών της Μεραρχίας «Κούνεο» στη θέση «Ορνιές» του βουνού Κέρκη. Πιο συγκεκριμένα ο επικεφαλής λοχίας του ναυτικού φυλακίου του Αϊ Γιάννη Ελεήμονα, έφερε τον Λιμενάρχη Σάμου, ταγματάρχη Μπότο, στην συνάντηση, ο οποίος δήλωσε ότι το 75% των Ιταλών, συμπεριλαμβανομένου του Διοικητή Σάμου στρατηγού Σολνταρέλλι, ήταν αντιφασίστες έτοιμοι για δράση και συμφώνησαν για κοινή αντιφασιστική εξέγερση. Το μεγάλο αυτό γεγονός, που θα συντάραζε την Ευρώπη συμφωνήθηκε για τις αρχές Αυγούστου, ενημερώνοντας το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μ. Ανατολής και τους Άγγλους για συμπαράσταση, φοβούμενοι την επίθεση των Γερμανών. Όμως η αντιφασιστική οργάνωση της Μεραρχίας «Κούνεο» αποφασίζει την αναστολή του σχεδίου, μετά την ανατροπή του Μουσολίνι από τον Στρατάρχη Μπαντόλιο, στις 25 Ιουλίου 1943, περιμένοντας τις εξελίξεις από την νέα κυβέρνηση της Χώρας τους.
Τον Αύγουστο του 1943 μεταφέρθηκαν από τη Ρόδο στη Σάμο,1.500 μελανοχίτωνες φασίστες, υπό την διοίκηση του υποστράτηγου Πιερόλα, ο οποίος αντικαθιστά τον διοικητή της Σάμου στρατηγό Σολνταρέλλι , και στις 29 Αύγουστο αρχίζει τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Κέρκη. Οι επιχειρήσεις ξεκίνησαν από το Καρλόβασι, όπου εκτέλεσαν έναν και πήραν μαζί τους όλους τους επίλεκτους πολίτες της πόλης δηλώνοντάς τους, για εκφοβισμό, ότι θα τους εκτελέσουν (τελικά δεν το έκαναν). Στη Λέκα, που είχε το πανηγύρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, μάζεψαν τον κόσμο στην πλατεία και ξεχώρισαν τέσσερα άτομα, ένα Λεκάτη, ένα αντάρτη και δυο Καστανιώτες και τους εκτέλεσαν, στη Καστανιά ξεχώρισαν είκοσι επτά άτομα και τα εκτέλεσαν με τα πολυβόλα, σε ένα κήπο λίγο κάτω από το χωριό, στους Κοσμαδαίους, ξεχώρισαν και εκτέλεσαν έξι και στο Μαραθόκαμπο τουφέκισαν δυο πολίτες και δυο αντάρτες. Εξερευνώντας την περιοχή, σκότωναν όποιον έβρισκαν μπροστά τους, έτσι σκότωσαν επτά Καστανιώτες και τρεις Μαραθοκαμπίτες. Απ’ όπου πέρναγαν κατέστρεφαν τα πάντα, αφήνοντας πίσω τους καμένη γη.
Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1943 ο Στρατάρχης Πιέτρο Μπαντόλιο, υπογράφει στις Συρακούσες, την άνευ όρων συνθηκολόγηση με τις συμμαχικές δυνάμεις η οποία όμως έγινε γνωστή (με απαίτηση των συμμάχων) στις 7 Σεπτεμβρίου, για στρατηγικούς λόγους. Μετά την συνθηκολόγηση, οι Ιταλοί κηρύττουν ανακωχή με τους συμμάχους, σταματούν οι επιχειρήσεις στην Σάμο, σε όλα τα μέτωπα, η Μεραρχία «Κούνεο» κηρύσσεται συνεμπόλεμη με του συμμάχους και ο στρατηγός Σολνταρέλλι ορίζεται και πάλι Στρατιωτικός διοικητής Σάμου και διοικητής Αιγαίου, με διαταγή των Άγγλων.
Εβδομήντα μέρες έμεινε ελεύθερη η Σάμος και προετοιμάστηκε για ενδεχομένη γερμανική επίθεση όσο ποτέ άλλοτε. Οι αντάρτες είχαν φτάσει το ένα σύνταγμα, υπήρχε ένα τάγμα του Αγγλικού στρατού, ένα ισχυρό τμήμα του ιερού λόχου και η εκκαθαρισμένη από τους φασίστες Ιταλική μεραρχία Κούνεο, με όλο το βαρύ οπλισμό της.
Στις 17 Νοεμβρίου του 1943 η Γερμανική αεροπορία, άρχισε την αναμενόμενη επίθεση, βομβαρδίζοντας με σφοδρότητα την πόλη της Σάμου και το Πυθαγόρειο. Σμήνη αεροπλάνων, ερχόμενα από τα Δωδεκάνησα ξεφόρτωναν το φονικό φορτίο τους και ξαναγύριζαν για να ξαναφορτώσουν. Αντίσταση δεν έβρισκαν και έτσι πετούσαν χαμηλά μηδραλιοβολώντας τον κόσμο που έτρεχε να σωθεί. Ο βομβαρδισμός κράτησε περίπου δυο ώρες κι’ ίσως να ήταν ο σφοδρότερος που έγινε ποτέ σε Ελληνικό χώρο. Ο βομβαρδισμός κράτησε περίπου δυο ώρες και ίσως να ήταν ο σφοδρότερος που έγινε στον Ελληνικό έδαφος. Η Σάμος και το Πυθαγόρειο έγιναν ερείπια, μαζί με άλλα καταστράφηκε και το ιστορικό ηγεμονικό μέγαρο. Οι σκοτωμένοι και οι τραυματίες που ήταν πάρα πολλοί, δεν καταμετρήθηκαν ποτέ, ο αριθμός τους χάθηκε στην ομαδική φυγή για τη Μέση Ανατολή που επακολούθησε, όταν οι Άγγλοι αποφάσισαν την εγκατάλειψη του νησιού, χωρίς μάχη.
Οι Γερμανοί για να αποφύγουν τυχόν σύγκρουση καθυστέρησαν την αποβίβασή τους κι’ αποβιβάστηκαν στο Πυθαγόρειο το απόγευμα της 21 Νοεμβρίου 1943, όπου τους υποδέχτηκαν Ιταλοί φασίστες που είχαν ελευθερωθεί. Έδωσαν αμνηστία για να παραδοθούν οι αντάρτες και οι Ιταλοί που εγκλωβίστηκαν και δεν πρόλαβαν να φύγουν για τη Μέση Ανατολή και την 1 Δεκεμβρίου άρχισαν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.
Μεγάλο μέρος των Ιταλών αιχμαλωτίστηκαν από τους Γερμανούς, απ’ τους οποίους κανένας δεν γλίτωσε, πολλούς όμως περιέθαλψαν οι Έλληνες κρύβοντάς τους ακόμα και στα σπίτια τους, ή τους φυγάδευαν στην Μέση Ανατολή, παρά τις αυστηρές απαγορεύσεις. Σε μια εξόρμηση των Γερμανών στο Καρβούνη συγκρούστηκαν με τους αντάρτες, όπου σκοτώθηκε ένας Γερμανός, νομίζοντας ότι ήταν Ιταλοί, φόρτωσαν με πέτρες 54 Ιταλούς αιχμαλώτους, τους πήγαν εκεί και τους εκτέλεσαν.
Τα σαμποτάζ ήταν δύσκολα, γιατί τη φύλαξη των στόχων την είχαν αναθέσει οι Γερμανοί σε ομάδες οικογενειαρχών πολιτών, με ευθύνη των οικογενειών τους. Αρχές Μαΐου του 1944, μια ομάδα ιερολοχιτών ήρθε για να ανατινάξει τα καύσιμα των Γερμανών στο Καρλόβασι, επειδή όμως αυτό ήταν αδύνατο, χτύπησαν τη Γερμανική φρουρά του Μαραθοκάμπου, σκοτώνοντας ένα και τραυμάτισαν άλλον έναν. Οι Γερμανοί πιάσανε ομήρους για να τους εκτελέσουν, όταν όμως διαπίστωσαν ότι αυτό είχε γίνει από ιερολοχίτες και ενεχόταν κι’ ο ανάπηρος πολέμου ταγματάρχης Αριστείδης Αγγελινάρας, τον συνέλαβαν, ελευθέρωσαν τους ομήρους, τον πήγαν στη Λέρο και μετά από πολλά βασανιστήρια τον εκτέλεσαν.
Τον Σεπτέμβριο του 1944 οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τη Σάμο, καταστρέφοντας τα λιμάνια του Μαραθοκάμπου και του Καρλοβάσου και αφήνοντας την κατοχή του νησιού σε 1.000 Ιταλούς φασίστες, με διοικητή τον λοχαγό, Ρούσο, οι οποίοι περιχαρακωμένοι στη περιοχή του Πυθαγορείου δήλωναν ότι θα αγωνιστούν μέχρι εσχάτων.
Στα Μέσα Σεπτέμβρη καταφθάνουν στο λιμάνι του Βαθιού από την απελευθερωμένη Χίο, στρατεύματα του Ιερού Λόχου και την 1η Οκτωβρίου, πραγματοποιείτε σύσκεψη του ΕΛΑΣ και του Ιερού Λόχου με θέμα την απελευθέρωση της Σάμου. Ο Ιερός Λόχος αποφασίζει τη μη συμμετοχή του σε στρατιωτική επιχείρηση κατά των Ιταλών. Στις 4 Οκτώβριου ο Διοικητής του Ιερού Λόχου Συνταγματάρχης Χ. Τσιγάντες με επιστολή του, ζητάει από τους Ιταλούς φασίστες την παράδοση τους, οι οποίοι τελικά ενέδωσαν.
Στις 5 Οκτωβρίου 1944, το πρωί ο Τσιγάντες, ως Στρατιωτικός Διοικητής Σάμου, ο Μανώλης Καλημέρης ως Νομάρχης Σάμου και ο Κώστας Ζαφείρης, αρχηγός του ΕΛΑΣ Σάμου συνοδευόμενοι από τη Νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ και από τμήματα του ΕΛΑΣ και του Ιερού Λόχου στο Πυθαγόρειο παραλαμβάνουν τη διοίκηση του νησιού από τους Ιταλούς και η Σάμος γιορτάζει την απελευθέρωσή της με μεγάλη συγκέντρωση του λαού στο Βαθύ και χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες σε όλα τα χωριά του νησιού.
πηγές
“Χρόνια κατοχής” Κ. Πτίνη
“Κατοχή και εθνική αντίσταση στη Σάμο” Γ. Ζαφείρη
Διάφορα κείμενα του Ευάγγελου Κιλουκιώτη
“Χρονολόγιο κατοχής στη Σάμο 1941 – 1944” Αγγέλα Χατζημιχάλη
Σχόλια 0