Ιστορία της Σάμου

• 15ος π.χ. αιώνας, οι πρώτοι κάτοικοι

Φοίνικες

Οι πρώτοι που αναφέρονται οτι κατοίκησαν τη Σάμο ήταν οι Φοίνικες κι ίσως σε αυτούς να οφείλεται η μεγάλη ανάπτυξη των κατοπινών Σαμίων, στις τέχνες, τα γράμματα, τη θάλασσα και το εμπόριο.

Μετά από αυτούς ακολούθησαν οι Πελασγοί, οι οποίοι εκδιωγμένοι από το Δευκαλίωνα, στην Θεσσαλία, σκόρπισαν και δημιούργησαν πολλές αποικίες σε διάφορες περιοχές κι ένα μεγάλο μέρος τους, ήρθαν και κατοίκησαν το 1529 π. Χ. στα παράλια της Μικράς Ασίας και στα κοντινά νησιά. Αυτοί ήταν οι πρώτοι που έφεραν στη Σάμο τη λατρεία της Θεάς Ήρας.

Ακολούθησαν οι Κάρες, λαός πολεμικός που ζούσε από την πειρατεία, συνήθεια που φαίνεται να ρίζωσε στους Σαμιώτες και πολλούς νησιώτες. Αυτοί γρήγορα απέκτησαν μεγάλη δύναμη και κατέκτησαν πολλά νησιά, για τη δραστηριότητά τους αυτή όμως τους καταδίωξε ο Μίνωας, ο βασιλιάς της Κρήτης, καταστρέφοντας τους

πίσω στο χρονολόγιο …

• 541 ή 537 π.χ. Ο τύραννος Πολυκράτης, η χρυσή εποχή για τη Σάμο
  

Ο τύραννος Πολυκράτης

Ο τύραννος Πολυκράτης ανέτρεψε τον πατέρα του Αιάκη, μαζί με τα αδελφιατου Παντάγνωτο και Συλοσώντα, κατά πάσα πιθανόν μεταξύ 541-537 π.Χ. και μοίρασαν το νησί μεταξύ τους, σύντομα άρχισαν οι διαφωνίες, με αποτέλεσμα ο Πολυκράτης να σκοτώσει τον πρώτο, και να εξορίσει τον άλλον.
Ο Πολυκράτης ήταν ένας από τους πιο χαρισματικούς τυράννους του τότε κόσμου και κατέστησε την πόλη της  Σάμου «πολίων πάσεων πρώτην και Ελληνίδων και βαρβάρων», όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος.
Ανέπτυξε τα γράμματα, τις τέχνες, και έκανε μεγάλα και εντυπωσιακά έργα όπως το Ευπαλίνειο Όρυγμα, το οχυρωματικό τείχος, τον ναό της Ήρας, την ακρόπολη, την αγορά, το θέατρο, το τεχνητό λιμάνι («εν θαλάττει χώμα» όπως έγραψε ο Ηρόδοτος),  το παλάτι του (που προσπάθησε να αναστηλώσει ο Καλιγούλας) και άλλα. Παράλληλα δημιούργησε έναν ισχυρό στρατό και στόλος που κυριαρχούσε σε ξηρά και θάλασσα.
Ο θάνατος του Πολυκράτη ήταν άδοξος και δόλιος από τους Πέρσες.  πιθανόν το 522 π.Χ, ο Πολυκράτης δολοφονήθηκε με βάναυσο τρόπο, πέφτοντας στην παγίδα του Οροίτη, ο οποίος τον μισούσε, είτε γιατί είχε αποτύχει να κατακτήσει τη Σάμο είτε γιατί ο Πολυκράτης είχε περιφρονήσει έναν Πέρση πρέσβη. Ο Οροίτης γνωρίζοντας την απληστία του Πολυκράτη, του ζήτησε να τον βοηθήσει να φυγαδεύσουν τον θησαυρό του βασιλιά της Περσίας ο οποίος κινδύνευε, υποσχόμενος στον Πολυκράτη τον μισό.   Ο Πολυκράτης, παρά τις συμβουλές των φίλων του καθώς και την προφητεία της κόρης του (ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι είχε δει ένα άσχημο όνειρο που σήμαινε τον θάνατο του πατέρας της), πήγε στις Σάρδεις της Λυδίας στην Μικρά Ασία, όπου ο Οροίτης τον συνέλαβε και έβαλε να τον γδάρουν ζωντανό και έπειτα να τον σταυρώσουν. 
Δεν είναι σίγουροι για το χρόνο που κυβέρνησε ο Πολυκράτης, άλλοι συγγραφείς αναφέρουν 40 χρόνια, άλλοι 20 και άλλοι 15, που είναι και το πιθανότερο.
Ο Διάδοχος του Πολυκράτης ήταν ο έμπιστος γραμματέας του Μαιάνδριος. Αργότερα, μετά τη γενική σφαγή των Σαμίων από τους Πέρσες, βάζουν κυβερνήτη στην Σάμο τον Συλοσώντα,  τον αδελφό του Πολυκράτη που είχε εξοριστεί. Το 515 π.Χ. γίνεται κυβερνήτης της Σάμου, ο γιος του “Συλοσώντα”, “Αιακός Β ‘”.

Σχετικό post : “Το δακτυλίδι του Πολυκράτη“

Πίσω στο χρονολόγιο …

• 439 π.χ. καταστροφή της Σάμου από τους Αθηναίους
  

Αθηναϊκό ναυτικό

Μετά την απελευθέρωση των Σαμίων από τους Πέρσες η οικονομική άνοδος του νησιού, ήταν μεγάλη και γρήγορη. Τα σχολεία επαναλειτούργησαν, τα παλιά εργαστήρια άνοιξαν, η ναυτιλία και το εμπόριο άνθησαν, η γεωργία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη και με το στόλο που κατασκευάσθηκε η Σάμος έγινε και πάλι μια υπολογίσιμη δύναμη. Αυτό δεν διέφυγε της προσοχής των Αθηναίων, οι οποίοι ζητούσαν αφορμή για να σταματήσουν αυτή την ανάπτυξη.

Την αφορμή για την επέμβαση την έδωσε η διένεξη μεταξύ Σάμου και Μιλήτου, για εκτάσεις στην Ασία και ο μεταξύ τους πόλεμος έληξε με νίκη των Σαμίων. Οι Αθηναίοι ζήτησαν απο τους εμπολέμους να υποβάλουν σε αυτούς τη διαφορά τους και να περιμένουν την απόφασή τους. Οι Σαμιώτες δεν δέχτηκαν και οι Αθηναίοι τους κήρυξαν τον πόλεμο.

Ακολουθεί πολιορκία της Σάμου από στεριά και θάλασσα, με αρχηγό του στόλου τον Περικλή και έναν απο τους 10 στρατηγούς τον τραγικό ποιητή Σοφοκλή.  Όταν έγινε γνωστό στους Αθηναίους ότι ο Φοινικικός στόλος έρχεται για βοήθεια των Σαμίων, ένα μέρος του στόλου πήγε να τον συναντήσει. Τότε οι Σαμιώτες επετέθησαν, νίκησαν τους Αθηναίους και πρόλαβαν να ανεφοδιάσουν την πόλη, μέχρι να επανέλθει ο Περικλής και να συνεχίσει την πολιορκία.

Η πολιορκία κράτησε εννέα μήνες, οι Σαμιώτες δεν άντεξαν, το 439 π. χ. παραδόθηκαν και υποχρεώθηκαν να γκρεμίσουν τα τείχη, να δώσουν ομήρους, να παραδώσουν τα καράβια και να πληρώσουν τα έξοδα του πολέμου που υπολογίστηκαν απο τον ίδιο τον Περικλή σε 200 τάλαντα. Ο Περικλής φέρθηκε πολύ βάρβαρα στους Σαμιώτες, αλλά και οι απώλειες των Αθηναίων ήταν μεγάλες.

Με την υποταγή του νησιού το 439 π. Χ. οι Αθηναίοι έφεραν τη δημοκρατία στη Σάμο, εγκατέστησαν φρουρά και εκτός απο τον φόρο, ανάγκασαν τους Σαμιώτες να επανδρώνουν τα πλοία τους για περίπτωση ανάγκης. Οι ολιγαρχικοί με πολλούς άλλους Σαμιώτες κατέφυγαν σε φρούριο στη Μικρά Ασία, απο όπου βοηθούσαν τους Σπαρτιάτες, παρακινούσαν τους Σαμιώτες σε αντίσταση και δεχόταν τους φυγάδες.

Πίσω στο χρονολόγιο …

• 352 π.χ. Επιστροφή των Αθηναίων
  

Αθηναίοι Στρατιώτες

Οι Πέρσες ανησυχούσαν για τη δραστηριότητα των Σπαρτιατών, και με παρότρυνση του Βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα τοποθέτησαν τον Αθηναίο στρατηγό Κόνωνα ως αρχηγό του  στόλου τους. Ο Κόνων με τους Πέρσες κατάφερε να καταστρέψει τον στόλο των Σπαρτιατών  στη Κνίδο της Καρίας, κατόπιν θα πλεύσει  μέχρι τη Λακωνία και το Φάληρο, αποκαθιστώντας την Αθηναϊκή ηγεμονία και  ελευθερώνοντας τα νησιά. Στη Σάμο, όπως και στα άλλα νησιά, το συμβούλιο των δέκα θα διαλυθεί και οι φρουρές θα εκδιωχτούν.

Αντιδρώντας οι Σπαρτιάτες, έστειλαν πρέσβεις στη Περσία και με την ατιμωτική για τους Έλληνες, Ανταλκίδειος ειρήνη το 388 π.χ.,  όλες οι πόλεις της Μικράς Ασίας και τα νησιά περιήλθαν στη κυριαρχία των Περσών.

Το 352 π.χ. οι Αθηναίοι ενεργοποιήθηκαν και πάλι, απελευθερώνοντας πολλές πόλης και νησιά, μαζί με αυτά και τη Σάμο την οποία λεηλάτησαν, έδιωξαν τους ολιγαρχικούς και στη θέση τους, εγκατέστησαν δυο χιλιάδες εποίκους, τους χειρότερους των Αθηνών. Μεταξύ αυτών ήταν κι ο Νεοκλής, ο πατέρας του φιλοσόφου Επίκουρου, που πέρασε στη Σάμο τα νεανικά του χρόνια και παρακολούθησε μαθήματα του Πλατωνικού Παμφίλου. Την ίδια εποχή ήρθαν στη Σάμο οι ρήτορες Δημοσθένης, που παντρεύτηκε Σαμία,  και ο Αισχίνης.

πίσω στο χρονολόγιο …

• 70 π.χ. Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
  

Ο Αντώνιος στην Σάμο

Οι Ρωμαίοι παίρνουν τον έλεγχο της ευρύτερης περιοχής της Μικράς Ασίας και νησιών, κατά το 70 π.χ. μετά από εικοσαετή πόλεμο με το Μιθριδάτης, τον βασιλιά του Πόντου, με τον οποίο είχαν συνταχθεί πολλές πόλεις, μεταξύ αυτών και η Σάμος.

Ο διοικητής της Σάμου, ο ύπαρχος Δολαβέλλας, διορίζει τοποτηρητή τον ο Γάιο Λικίνιο Ουήρο (γνωστό άρπαγα), ο οποίος λεηλατεί τον ναό της Ήρας και άλλα μνημεία. Κάποια ηρεμία θα γνωρίσει η Σάμος κατά την διοίκηση της επαρχίας της Ασίας απο τον Κοϊντο Κικέρωνα, αδελφός του ρήτορα.

Ο Αντώνιος κατέστησε τη Σάμο στρατόπεδο στον αγώνα του ενάντια στη Ρώμη κι όταν έφθασε απο την Αίγυπτο η ερωμένη του Κλεοπάτρα μετέβαλλαν τη Σάμο σε χώρο διασκεδάσεων και οργίων, εκτός τούτου αφαίρεσαν και ότι πολύτιμο είχε  απομείνει.

Μετά τη νίκη του στο Άκτιο, ο Οκτάβιος ήρθε στη Σάμο, Ο τόπος τον εντυπωσίασε και για το λόγο αυτό παρέμεινε για μεγάλο διάστημα και αναδείχτηκε ευεργέτης.  Εκεί δεχόταν ξένους πρεσβευτές και διεκπεραίωνε τις υποθέσεις της αυτοκρατορίας.  Αλλά και ο διάδοχός του, γιος του Τιβέριος, έδειξε την ίδια εύνοια κι ο Καλιγούλας προσπάθησε να αναστηλώσει τα ανάκτορα του Πολυκράτη, έξοχο αρχιτεκτονικό οικοδόμημα, χωρίς ωστόσο να προλάβει.

πίσω στο χρονολόγιο …

• 11^ος – 15^ος αιώνας, Δυτικοί και τούρκοι
  

Γενουάτες

Προς το τέλος του 11ου αιώνα, νέοι εχθροί των Βυζαντινών θα εμφανιστούν από τη δύση και την ανατολή, απειλώντας την αυτοκρατορία. Ο δούκας της Απουλίας Γυϊσκάρδος καταφθάνει από την Ιταλία και λεηλατεί τις ακτές και τα νησιά και το 1079 παρουσιάζονται στη Μικρά Ασία οι Σελτζούκοι Τούρκοι, που εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία των Βυζαντινών, φτάνουν μέχρι τα δυτικά παράλιά της. Ένας από αυτούς ο Τσαχάς, το 1092 κατέλαβε τη Χίο, τη Λέσβο, τη Σάμο και τη Ρόδο, κάνοντας πρωτεύουσα του εμιράτου του τη Σμύρνη και υπογράφοντας σαν αυτοκράτορας των Ρωμαίων.

Ο στόλος της Βενετίας με ναύαρχο το Δομίνικο Μικέλη, προξένησε φοβερές ζημιές από το 1124 – 1126 στην Σάμο και σε άλλα νησιά, γιατί ο Ιωάννης Β’ Κομνηνός αρνήθηκε να ανανεώσει τα παραχωρηθέντα από το πατέρα του προνόμια.

Κατά την τέταρτη Σταυροφορία και την διανομή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Σάμος μαζί με άλλα νησιά θα περιέλθει στους Ενετούς και θα παραμείνει στη κατοχή τους μέχρι το 1247. Το 1346, κατόπιν συνθήκης με τον  Μιχαήλ Παλαιολόγο, θα εγκατασταθούν στη Σάμο, την Χίο και άλλα νησιά οι Γενουάτες με την εμπορική εταιρία Μαόνα.

Οι Γενουάτες δεν διέθεταν αρκετές δυνάμεις για τη φύλαξη των νησιών από τις αλλεπάλληλες πειρατικές επιδρομές, και έτσι αποφάσισαν να τα εγκαταλείψουν και να περιοριστούν στη Χίο. Για μεγαλύτερη ενίσχυσή τους μάλιστα, όσοι από τους κατοίκους ήθελαν μπορούσαν να τους ακολουθήσουν, με την υπόσχεση ότι θα τους παραχωρηθούν εκτάσεις για καλλιέργεια. Έτσι το 1476 οι περισσότεροι Σαμιώτες μετανάστευσαν στη Χίο, λίγοι  στη Μικρά Ασία και η Σάμος έμεινε έρημη κατοίκων, όπως υποστηρίζεται. Από ενδείξεις που υπάρχουν όμως δεν φαίνεται να ερήμωσε τελείως, αρκετοί παρέμειναν και βρήκαν άσυλο στα ορεινά. «Εκεί μέσα σε σπηλιές και σε χαράδρες λατρεύανε απερίσπαστα το Θεό των πατέρων τους και εξασφαλίζανε την τροφή τους είτε καλλιεργώντας τη γη, είτε μαζεύοντας τους καρπούς από τα δένδρα και μάλιστα τις καστανιές, από τις οποίες η Σάμος ήταν κατάφυτη», όπως γράφει ο Επ. Σταματιάδης στα Σαμιακά.

πίσω στο χρονολόγιο …

Επάνω

• 1821, επανάσταση ενάντια στους Τούρκους
  

Ναυμαχία της Σάμου

Το μήνυμα της επανάστασης δεν άργησε να φθάσει στη Σάμο και ο καπετάν Λαχανάς με τους συντρόφους του τη νύχτα της 17ης Απριλίου 1821, σκότωσε 18 τούρκους πολίτες στο Βαθύ, κηρύσσοντας ανεπίσημα την επανάσταση. Ακολούθησαν και οι Μυτιληνιοί οι οποίοι στις 20 Απριλίου πήγαν στη Χώρα για να σκοτώσουν τον Αγά και την ακολουθία του, αλλά είχαν φυγαδευτεί στη Μικρά Ασία.

Στις 24 Απριλίου ήρθε στη Σάμο ο Γεώργιος Παπλωματάς (ή αλλιώς Λυκούργος Λογοθέτης), με γράμμα του Υψηλάντη που τον διόριζε αρχιστράτηγο της Σάμου και στις 8 Μαΐου 1821 κήρυξε επίσημα την επανάσταση της Σάμου, στη πλατεία του Μεσαίου Καρλοβάσου. Αμέσως άρχισε να οργανώνει την άμυνα, δημιουργώντας τέσσερις χιλιαρχίες, με χιλίαρχους τον Κωνσταντίνο Λαχανά, τον Κωνσταντίνο Κονταξή, το Μανόλη Μελαχρινό και τον Καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη.

Οι Τούρκοι στην Μικράς Ασίας, μόλις έμαθαν την επανάσταση της Σάμου άρχισαν τα αντίποινα, σφάζοντας Σαμιώτες και χριστιανούς γενικά, αλλά και οι Σαμιώτες άρχισαν τις επιδρομές στα μικρασιατικά παράλια με σκοπό να σώσουν τους ομοθρήσκους και συμπολίτες τους, να εξασφαλίσουν τον επισιτισμό του νησιού και να εξασθενήσουν τον εχθρό. Τους αιχμαλώτους που έπιαναν τους μετέφεραν στη Σάμο και τους  αντάλλασσαν με ζώα ή τρόφιμα.

Ο Σουλτάνος, ενοχλημένος, έδωσε εντολή στο στόλαρχο Καρά Αλή να τους αφανίσει. Έτσι στις 3 Ιουλίου 1821 ο τουρκικός στόλος αγκυροβόλησε από το Ηραίο μέχρι το Πυθαγόρειο, ενώ στα απέναντι παράλια, χιλιάδες άτακτοι μαζεύτηκαν, για να αποβιβαστούν στη Σάμο.  Ζήτησε την παράδοση του νησιού χωρίς να πάρει απάντηση και τη Δευτέρα 4 Ιουλίου άρχισαν το βομβαρδισμό και τις ετοιμασίες για απόβαση. Οι προσπάθειες αποκρούστηκαν από τους Σαμιώτες στο Ποτοκάκι και οι βομβαρδισμοί εντάθηκαν χωρίς αποτέλεσμα. Την επομένη, τρίτη 5 Ιουλίου μετά από σφοδρό βομβαρδισμό κατόρθωσαν να πατήσουν το πόδι τους στο κάβο Τζωρζή, που φυλάγονταν από λίγους Σαμιώτες με τον Καπετάν Σταμάτη. Ακολούθησε σφοδρή μάχη, ήρθαν ενισχύσεις και τελικά τους πέταξαν στη θάλασσα, από τότε η περιοχή πήρε το όνομα Κάβο Φονιάς. Στις 8 Ιουλίου ήρθε ο Ελληνικός στόλος υπό τον Ιάκωβο Τομπάζη που έκαψε εννέα Τούρκικα μεταγωγικά και ανάγκασε τον Τούρκικο στόλο να απομακρυνθεί.

Μετά από 3 χρόνια περίπου, στις 28 Ιουλίου του 1824, έρχεται προς την Σάμο ο εχθρικός στόλος 300 σκάφων, αποτελούμενος από μοίρες του  Τουρκικού του Αιγυπτιακού, και του Τυνησιακού στόλου, υπό τον Χοσρέφ πασά για να αποβιβαστούν στην παραλία του Καρλοβάσου αλλά δεν τα κατάφεραν . Την επομένη, εμφανίζονται τα Ελληνικά καράβια εκδιώκοντας τον Τούρκικο στόλο που φεύγει προς τα στενά. Μετά από αρκετές αψιμαχίες των δυο στόλων, στις 6 Αυγούστου ο Χοσρέφ πρόσταξε γενική επίθεση, κατά την οποία κατατροπώθηκαν από τα Ελληνικά πυρπολικά. Την ημέρα αυτή (6^η Αυγούστου) γιορτάζει η μεταμόρφωση του Σωτήρος, προς τιμήν της ο Λυκούργος Λογοθέτης έδωσε εντολή να  χαραχθεί σε μαρμάρινη πλάκα «ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΑΜΟΝ ΕΣΩΣΕΝ 6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1824», την οποία τοποθέτησαν μέσα στην εκκλησία της μεταμόρφωσης του Πυθαγορείου, από τότε γιορτάζεται με λαμπρότητα αυτή η μέρα στο Πυθαγόρειο κάθε χρόνο, μέχρι σήμερα.

Την ίδια τύχη είχε κι ο Ιμπραήμ, όταν δοκίμασε με τέχνασμα να ξεγελάσει τον Ελληνικό στόλο που παραμόνευε, στις 6 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου παθαίνοντας πανωλεθρία στον κόλπο του Μαραθοκάμπου.

Στις αρχές Ιουλίου του 1826 ήρθε για τελευταία φορά ο τούρκικος στόλος, πάλι με το Χοσρέφ, , επιχειρώντας απόβαση στο βόρειο μέρος του νησιού. Μια εβδομάδα κράτησαν οι προσπάθειες χωρίς αποτέλεσμα και στις 14 Ιουλίου ο Ελληνικός στόλος τους απομάκρυνε για μία ακόμα φορά.

Κατά την περίοδο της επανάστασης, πάρα πολλοί Μικρασιάτες για να αποφύγουν τη μανία των τούρκων πέρασαν και κατοίκησαν στη Σάμο, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να υπερδιπλασιαστεί και να δημιουργηθούν αρκετοί νέοι οικισμοί.

πίσω στο χρονολόγιο …

Επάνω