Ναός Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην Λέκα

• Περιγραφή

Στην κορυφή του λόφου, στο ψηλότερο σημείο του χωριού Λέκα της Σάμου, βρίσκεται ο ενοριακός ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο ναός είναι αφιερωμένος στην αποτομή (από+τομή) της κεφαλής του Ιωάννου Προδρόμου και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου.

Ο προηγούμενος ενοριακός ναός του χωριού (έως το 1863), ήταν  αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτριο και βρίσκονταν δίπλα από την πλατεία του χωριού, στην θέση του κοινοτικού καταστήματος, πάνω από την βρύση, παλαιότερα ήταν γνωστό και ως “παλιά ‘κλησσά” ( = παλιά εκκλησία).  Το σαθρό όμως του εδάφους και οι ζημιές που προκαλούσαν στο ναό οι συχνές καθιζήσεις, ανάγκασαν τους κατοίκους να χτίσουν νεότερο ναό σε άλλο, ασφαλέστερο μέρος.  Οι προτάσεις πολλές, όπως και οι αντιδράσεις για την ανέγερση της νέας εκκλησίας, ώσπου, σύμφωνα με την παράδοση του χωριού, κάποιος χωρικός υποστήριξε ότι είδε στον όνειρό του, τον Άγιο Ιωάννη να του υποδεικνύει την θέση για την ανέγερση του νέου ναού και έτσι πείστηκαν και οι ποιο δύσπιστοι για την ανέγερση του ναού, στην σημερινή θέση.

Ο ναός πιθανότατα άρχισε να κτίζεται γύρω στο 1845, με σημαντικές οικονομικές ενισχύσεις των αποδήμων και εθελοντική εργασία των κατοίκων του χωριού, τούς οποίους καλούσε κάθε Κυριακή ο τελάλης για αγγαρεία.  Οι μάστορες είχαν το ελεύθερο, να παίρνουν οικοδομικά υλικά (πέτρες, ξυλεία κλπ), για την ανέγερση του ναού, απ’ όλη την περιφέρεια του χωριού, χωρίς να πρέπει να ζητήσουν την άδεια από τον ιδιοκτήτη του χωραφιού.

Σύμφωνα με απόδειξη είσπραξης που υπάρχει στα Γενικά Αρχεία Καράτους (Γ.Α.Κ.) Σάμου, το 1848, ο τότε Δήμαρχος, Πέτρος Τζάκονας, εισέπραξε την πρώτη οικονομική ενίσχυση της Ηγεμονίας, ποσού 300 γρόσια, για την ανέγερση του ναού του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου, όπως είχε αποφασιστεί από την 16^η Γενική Συνέλευση της Σαμιακής Βουλής.

Ο ναός ολοκληρώνεται το 1863, επί ηγεμονίας Μιλτιάδη Αρίσταρχου, όπως αναφέρει η επιγραφή πάνω από την είσοδο του νάρθηκα.

Ο ναός είναι χτισμένος με την Βασιλική τεχνοτροπία, με δίριχτη κεραμοσκεπή χωρίς τρούλο, επιμήκους σχήματος (ορθογώνιο παραλληλόγραμμο), χωρισμένη εσωτερικά, με κολόνες, σε 3 κλίτη.  Στο κεντρικό κλίτος είναι ο κύριος ναός του Άγιου Ιωάννη, το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο, ίσως για να θυμούνται την παλιά εκκλησιά τους, ενώ το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στους Αγίους Ταξιάρχες (Αρχάγγελοι Μιχαήλ & Γαβριήλ), η οποία πιθανόν να ήταν εκκλησία στον πρώην οικισμό “Μοριά” (σε κοντινή απόσταση, νότια της Λέκας) που λόγω κατολισθήσεων εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του και μεταφέρθηκαν στο χωριό Λέκα, στα μέσα του 18^ου αιώνα.

Το μέγεθος του ναού είναι 36 μ. μήκος και 16 μ. πλάτος, ενώ ο στεγαζόμενος χώρος είναι 600 τ.μ. περίπου. Η σκεπή του ναού είναι φτιαγμένη από άγρια κυπαρίσσια και πεύκα τα οποία προέρχονται από την περιοχή του οικισμού Τσουρλαίων, κοντά στην Λέκα.  Το περίτεχνο μαρμάρινο καμπαναριό του ναού, δεν διαθέτει καμία επιγραφή αλλά το πιθανότερο είναι να κατασκευάστηκε στο εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής στην Σμύρνη του Τηνιακού μαρμαροτεχνίτη Νικολάου Περάκη, αφού έχει όλα τα τεχνοτροπικά γνωρίσματα του έργου του. Αρχικά το καμπαναριό διέθετε 8 καμπάνες από την Ρωσία, από τις οποίες σήμερα έχουν απομείνει οι 6, ο ήχος των οποίων όμως παραμένει γλυκός και δυνατός, τόσο δυνατός που ακούγεται μέχρι το Καρλόβασι και τα απέναντι χωριά, γι’ αυτό και τα άλλα χωριά της Σάμου “έδωσαν” το παρωνύμιο ( = παρατσούκλι, παρανόμι) στους κατοίκους της Λέκας “Καμπανάριδες”.

Το εσωτερικό του ναού, είναι πλούσια διακοσμημένο, με ωραίο μαρμάρινο, καλοδουλεμένο τέμπλο, το οποίο είναι κατασκευασμένο στο εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής στη Σμύρνη του Τηνιακού καλλιτέχνη Ν. Περάκη το 1914. Το παλιό ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, ήταν έργο του 1871 του παραδοσιακού ξυλόγλυπτη της περιοχής, γνωστό ως  “Μαστροσοφοκλή”, το οποίο αντικαταστάθηκε στις αρχές του 20^ου  αιώνα και μεταφέρθηκε (υπάρχει μέχρι σήμερα) στο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου Λέκας, εκτός από τα βημόθυρα, τα οποία κοσμούν το νεότερο μαρμάρινο τέμπλο του ναού. Το ίδιο έτος με την κατασκευή του ξυλόγλυπτου τέμπλου, το 1871, κατασκευάστηκε από τον επίσης Τηνιακό μαρμαροτεχνίτη Γαβριήλ Λυρίτη , μαρμάρινος σολέας, όπου στηρίζονταν το παλαιό ξυλόγλυπτο τέμπλο.  Οι δύο σειρές από κολόνες που στηρίζουν την σκεπή, εσωτερικά αποτελούνται από κορμούς κυπαρισσιών με επίχρισμα εξωτερικά, προκειμένου να δίνουν την εντύπωση μαρμάρινης κολόνας. Η οροφή του ναού αποτελείται από ξυλοκατασκευή, σοβατισμένη εξωτερικά, με εξαιρετικές γύψινες διακοσμητικές κορνίζες και ορισμένες ζωγραφικές παραστάσεις.

Η συλλογή των εικόνων του ναού είναι πλούσια, αφού περιλαμβάνει όλες τις εικόνες των παρεκκλησιών του ναού (μεταφέρονται στα παρεκκλήσια όταν γιορτάζουν), αλλά και πολλά αφιερώματα που έχουν κάνει οι κάτοικοι και οι απόδημοι του χωριού, το σημαντικότερο όμως όλων είναι το κομμάτι από την Αγία Κάρα του Αγίου Ιωάννη που προμηθεύτηκαν οι κάτοικοι από τους Αγίους Τόπους και το αντάλλαξαν με “πολλά γομάρια λάδι” (γομάρι = ένα φόρτωμα ενός γαϊδάρου). Ο ξυλόγλυπτος Δεσποτικός θρόνος κατασκευάστηκε το 1811 και ο εξαιρετικής τέχνης επιτάφιος τον 19^ο αιώνα.

Στην βιβλιοθήκη του ναού σώζονται 47 έντυπα βιβλία από το 1749 έως το 1900, κατά κύριο λόγω λειτουργικά και μουσικά, ένα εξ αυτών, του ιεροδιακόνου Αθανασίου, του 1882, περιέχει την εκκλησιαστική Τάξη σε εθνικές και Βασιλικές γιορτές, ένα σπάνιο βιβλίο για τα βιβλιογραφικά δεδομένα.

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, αποτελεί το καμάρι και το σημείο αναφοράς κάθε Λεκκάτη είτε μένει στο χωριό είτε είναι μακριά του, γι’ αυτό και όταν τον επικαλούνται ή αναφέρονται σ’ αυτόν, το όνομά του συνοδεύετε πάντα από κτητική αντωνυμία «ου Άϊ Γιανν’ς μας» ( = ο Άϊ Γιάννης μας).

Πηγές :ομιλία 7/8/2013 του πανεπιστημιακού και συγγραφέα Μανόλη Βαρβούνη,
σύγγραμα Γιάννη Δ. Κόκκα “Ιστορία & Λαογραφεία της Λέκας”
Βιβλίο “Η Εκκλησία της Σάμου” του Μητρ/του Σιδ/στρου Ιωάννου

Ιωάννης Κιλουκιώτης

• Χαρακτηριστικά

• Έτος κτίσης:  εγκαινιάζεται το 1863,  
• Εορτασμός : 29 Αυγούστου 
  
• Υψόμετρο :  ≈ 220 m
  
• Κατάσταση : Άριστη
  
• Διοικητικά : Ενοριακός ναός.

• Πρόσβαση

• Ο ναός βρίσκεται στην κορυφή του λόφου του χωριού Λέκας. Η πρόσβαση είναι εύκολη, είτε από την πλατεία του χωριού, με τα πόδια, είτε με το αυτοκίνητο, ακολουθώντας το δρόμο προς το χωριό  καστανιά και στρίβοντας ανατολικά (αριστερά), μετά από 450 μ. από το Parking του χωριού