Βαθύ

Στα γρήγορα

Πληθυσμός 2021: 3.767,
Παλαιότερες Απογραφές  2011: 3.026, 2001: 2.025, 1981: 2.365, 1961: 3.322, 1928: 5.677, 1828: 4.060, 1678: ~700 κάτοικοι(~400 σπίτια) .
Πυκνότητα πληθυσμού ανά km²  86 άτομα.
Υψόμετρο χωριού 50 m ορεινό
Περιφέρειας μέσο υψόμετρο 76 m, ορεινό
Έκταση χωριού 0,19 km²
Περιφέρειας μέση έκταση 43,63 km²
Ενοριακές εκκλησίες 3 ορθόδοξες, τα Εισόδια της Θεοτόκου του 18ου αιώνα, η Κοίμηση της Θεοτόκου, τρίκλιτος βασιλική με τρούλο, ανεγέρθηκε το 1802 και η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ανεγέρθηκε το 1834.
Οικονομία στηρίζεται κυρίως στην γεωργία (αμπελουργία & ελιές), παλαιότερα είχε μεγάλη παραγωγή καπνού. Κατά τον 19ο αιώνα παρήγαγε καλό κρασί, σταφίδες, αμύγδαλα, εσπεριδοειδή, μετάξι και πολύ καλά σύκα, τις Σαμιώτικες “μπούκνες” ή “αρπκούνες“, μία ποικιλία σύκων που ευδοκιμεί ίσως μόνο στη Σάμο και μοιάζει με την ποικιλία San piero.

Περιγραφή

Το Βαθύ, (ή πάνω Βαθύ για τούς παλαιότερους)  βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, στο βάθος του κόλπου Βαθέος, κτισμένο αμφιθεατρικά, στις πλαγιές των λόφων Κουτσόμυλος & Βαρελά, με βορινό προσανατολισμό και όμορφη θέα στην θάλασσα του ομώνυμου κόλπο.

Οι αποστάσεις : είναι δίπλα στην πόλη της Σάμου (με την οποία είναι σχεδόν ενωμένη), από την πόλη του Πυθαγορείου απέχει 11 Km, από την πόλη του Καρλοβάσου 30 Km και από το χωριό Μαραθόκαμπος 43 Km.

Διοικητικά αποτελεί την Δημοτική Κοινότητα Βαθέος, η οποία ανήκει στην δημοτική ενότητα  Βαθέος του Δήμου Ανατολικής Σάμου, με πρωτεύουσα την πόλη της Σάμου.

Τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια του χωριού είναι χτισμένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο, δημιουργώντας έτσι ένα λαβύρινθο από δρομάκια, που αποτελούσε έναν τρόπο άμυνας κατά των πειρατικών επιθέσεων.

Το χωριό διατηρεί στοιχεία της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και έχει χαρακτηριστεί ως οικισμός ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους με Υπουργικές αποφάσεις του 1974, 1976 και 2002 (39803/593/30-8-1974, 36284/3035/8-5-1976 και 4754/30-4-2002), οι οποίες περιλαμβάνουν πολλούς περιορισμούς στην κατασκευή και επισκευή νέων κατοικιών.

Δυστυχώς το χωριό υπέστη τις αρκετές ζημιές, από τον καταστροφικό σεισμό των 6,7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που έπληξε την Σάμο στις 30 Οκτωβρίου 2020.

Ιστορία & Όνομα

Το όνομα προέρχεται από τον μεγάλο κόλπο, στο βαθύτερο σημείο (=μυχό) του οποίου είναι κτισμένος ο οικισμός, πάνω σε ερείπια αρχαίας πόλης που πιθανόν να ήταν η Ιπνούς και κατοικούνταν από την αρχαιότητα μέχρι την ερήμωση του νησιού (1476), σύμφωνα με τον συγγραφέα Ε. Κρητικίδης.

Το Βαθύ είναι από τα πρώτα χωριά της Σάμου μετά την επανακατοίκηση του νησιού (1549).  Σύμφωνα με τον συγγραφέα Ε. Κρητικίδης, ο πρώτος συνοικισμός του Βαθιού ήταν τα “Χιώτικα” που κατοικήθηκε κατά το 1550, από απογόνους Χιοσάμιων, δηλαδή Σαμίων που είχαν καταφύγει στο νησί της Χίου, με την ερήμωση του νησιού (1476).  Ωστόσο η μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση του Βαθιού, έγινε στα μέσα του 18ου αι., μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου (ή Μωριάς) από τους Τούρκους το 1718, και την εγκατάλειψή της από τους Έλληνες, οι οποίοι αναζητούσαν ασφαλέστερες περιοχές για να εγκατασταθούν, όπως η Σάμος μετά την επανακατοίκηση του νησιού (1549) και τα προνόμια στους νέους οικιστές.  Την περίοδο αυτή (μέσα 18ου αι.) δημιουργήθηκε και ο δεύτερος συνοικισμός του Βαθιού, το Μωραϊτοχώρι, ο οποίος πήρε το όνομά του από τον τόπο καταγωγής των οικιστών (η Πελοπόννησος λέγονταν και Μωριάς). Σύμφωνα με τον Επ. Σταματιάδη η καταγωγή των Πελοποννήσιων οικιστών ήταν κυρίως από το Γύθειο, την Μεγαλόπολη, την Μονεμβάσια, το Άργος, και το Ναύπλιο, όπως μαρτυρούν και οι εικόνες της Παναγίας της Ναυπλιώτισσας και του Αγίου Γεωργίου του Αργείτη που έφεραν μαζί τους οι οικιστές.

Αρχικά και οι δύο συνοικισμοί δημιουργήθηκα πίσω από τους λόφους, μέσα σε πλούσιο (τότε) πευκοδάσος, αθέατοι από την θάλασσα, για να προστατεύονται από τους πειρατές. Με την πάροδο των χρόνων τα Χιώτικα επεκτάθηκαν και δημιούργησαν τον σημερινό οικισμό του Βαθιού, ενώ το Μωραϊτοχώρι παρέμεινε απομονωμένο και δεν συγχωνεύτηκε με τον υπόλοιπο οικισμό.

Επίνειο του Βαθιού ήταν ο Γιαλός, ή ο Λιμήν Βαθέος, ή το κάτω Βαθύ, η σημερινή πόλη της Σάμου, η οποία μέχρι τις αρχές του 19^ου αι., είχε μόνο μερικές αποθήκες για τις ανάγκες του εμπορίου, μετά κτίστηκαν τα πρώτα σπίτια και το 1854, με απόφαση του ηγεμόνα Ίον Γκίκα, έγινε πρωτεύουσα του νησιού, παίρνοντας το σκήπτρο από το χωριό Χώρα.

 Στα μέσα του 18ου αι. η Οθωμανική διοίκηση αποφάσισε την κατασκευή μεγάλων πλοίων, στην σημερινή περιοχή Ταμπάκιακα της πόλη Σάμου, χρησιμοποιώντας την πλούσια και ποιοτική ξυλεία, από τα μεγάλα πευκοδάση γύρω από τους συνοικισμούς, που έφταναν μέχρι την θάλασσα.  Οι κάτοικοι προκειμένου να αποτρέψουν τα σχέδια των Τούρκων αλλά και να αποφύγουν την καταδυνάστευση και την καταναγκαστική εργασία, έκαψαν τα δάση, αποψιλώνοντας ολοκληρωτικά την περιοχή, εμποδίζοντας τελικά την κατασκευή των πλοίων.

Στα τέλη του 19ου αι. το Βαθύ διέθετε 940 σπίτια, 2 δημοτικά καταστήματα, 1 δημοτικό σχολείο, 6 ναούς και 4 μετόχια, ενώ η οικονομία του στηρίζονταν σε 570 γεωργούς, 41 εμπόρους, 5 κτηματίες, 85 ναύτες, 304 τεχνήτες, 10 ιερής, 3 δασκάλους και 1 γιατρό.

Το Βαθύ έχει 3 ενοριακούς ναούς, τα Εισόδια της Θεοτόκου, της Κοίμηση της Θεοτόκου του 1802, και την Μεταμόρφωση του Σωτήρος του 1834. Η παλαιότερη εκκλησία του οικισμού, είναι πιθανότατα ο πρώην ενοριακός ναός της Αγία Ματρώνα, ο οποίος πρέπει να κτίστηκε στα τέλη του 16ου αι., με την εγκατάσταση  των πρώτων οικιστών από το νησί της Χίου (απογόνους Χιοσάμιων, και Χιώτες), οι οποίοι με τον ερχομό τους, έφεραν από την Χίο και την λατρεία της Οσίας Ματρώνας.

Οικισμοί

Δεκαοκτώ (18) οικισμοί ανήκουν στο Βαθύ,
>> Ο οικισμός Aγία Ζώνη, στην περιοχή Βλαμαρή, 3,5 Km ανατολικά του χωριού με 128 κατοίκους,
>> Η αγία Μαρκέλλα, 4,7 Km  βόρειο-Δυτικά του χωριού με 7 κατοίκους,
>> Η Αγία Τριάδα 4,2 Km ανατολικά του χωριού με 46 κατοίκους,
>> Ο άι Θανάσης 6,8 Km  Νότια του χωριού με 21 κατοίκους,
>> Του Βαρελά 2 Km νότια-ανατολικά του χωριού με 106 κατοίκους,
>> Η Δροσιά 3 Km νότιο-ανατολικά του χωριού με 66 κατοίκους,
>> Η Ζερβού 4 Km νότιο-δυτικά του χωριού με 34 κατοίκους,
>> Η Ζωοδόχου Πηγής 7,5 Km βόρειο-ανατολικά του χωριού με 6 κατοίκους,
>> Η Καμάρα, στην περιοχή Βλαμαρή, 4,5 Km βορειοανατολικά του χωριού, με 259 κατοίκους.
>> Ο Κέδρος 6,5 Km, παραθαλάσσια, βορειοδυτικά του χωριού με 105 κατοίκους,
>> Ο Κουμαριώνας 2 Km δυτικά του χωριού με 109 κατοίκους,
>> Ο Μεσόκαμπος 6 Km νοτιοδυτικά του χωριού με 109 κατοίκους,
>> Το Μωραϊτοχώρι 1,5 Km νοτιοδυτικά του χωριού, με 30 κατοίκους,
>> Του Νικολά 3 Km ανατολικά του χωριού με 145 κατοίκους,
>> Η Παναϊτσα 2,5 Km βορειοανατολικά του χωριού με 19 κατοίκους,
>> Ο Πλάτανος 4, 5 Km νοτιοδυτικά του χωριού με 23 κατοίκους,
>> Ο Τουρκομυλωνάς 8,5 Km νότια του χωριού, με 16 κατοίκους
>> και η Φλόκα 3,5 Km βορειοδυτικά του χωριού με 21 κατοίκους.

Η Βλαμαρή, 5 χιλ. βορειοανατολικά του Βαθιού, είναι το μεγαλύτερο οροπέδιο της κοινότητας και ένα από τα μεγαλύτερα της Σάμου, με επιφάνεια 1,2 km², στα 110 μ. υψόμετρο.  Αποτελεί την σημαντικότερη περιοχή αγροτικής παραγωγής του Βαθιού, με κυρίως μονοετής καλλιέργειες και αμπέλια. Το όνομά της προήλθε από την παράφραση των λέξεων “Βίγλα μαρή!” (=βλέπε καλέ!) (~Βίγλαμαρή), που σύμφωνα με την παράδοση, φώναζε η μάνα που δούλευε στο χωράφι, στην κόρη για να της επιστήσει την προσοχή, που επόπτευε από ψηλά την περιοχή, για πιθανές πειρατικές επιθέσεις.  Στο νότιο τμήμα της Βλαμαρής βρίσκεται το μοναστήρι της αγίας Ζώνης και ο ομώνυμος οικισμός, ενώ στο βόρειο τμήμα της βρίσκεται ο οικισμός Καμάρα.

Χρήσιμα

• Περιηγηθείτε στα γραφικά και δαίδαλοι δρομάκια του χωριού, και απολαύστε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του οικισμού.
• Επισκεφθείτε το νεοκλασικό κτίριο, της “Αστικής Σχολής Βαθέος”, (σήμερινό δημοτικό σχολείο), που κατασκευάστηκε το 1901 από την ηγεμονική κυβέρνηση.
• Επισκεφθείτε την εντυπωσιακή δίκλιτη εκκλησία του Αϊ Γιαννάκη, με τους τέσσερις τρούλους, κτισμένη το 1799 και απολαύστε την πανοραμική θέα στον μεγάλο φυσικό κόλπο της πόλης της Σάμου.
• Επισκεφθείτε τα μοναστήρια της Αγίας Ζώνης (4,5 Km βόρειο-ανατολικά) και της Ζωοδόχου Πηγής (7,5 Km βόρειο-ανατολικά).
• Ακολουθήστε την πεζοπορική διαδρομή #27, με πολλές εικόνες μέσα και γύρω από την πόλη της Σάμου, και το Βαθύ, πανοραμική θέα, διαδρομή στο πευκοδάσος και επίσκεψη στο μοναστήρι της Αγίας Ζώνης.
  
• Ακολουθήστε την πεζοπορική διαδρομή #28, και γνωρίστε τα μοναστήρια της Αγίας Ζώνης και της Ζωοδόχου Πηγής.
  Αυτή η πεζοπορική διαδρομή μπορεί να συνδυαστεί με την προηγούμενη.
  

Video