Ευπαλίνειο όρυγμα

• Περιγραφή

Το Ευπαλίνειο όρυγμα ή αμφίστομο όρυγμα  όπως το περιέγραψε ο Ηρόδοτος, είναι απ’ τα μεγαλύτερα  έργα στην ιστορία της μηχανικής και αποτελεί ένα σημαντικό τεκμήριο του υψηλού επιπέδου  γνώσεων των αρχαίων Ελλήνων μηχανικών.

Το έργο κατασκευάστηκε κατά την περίοδο της τυραννίας του Πολυκράτη, το δεύτερο μισό του 6ου π.χ. αιώνα, από τον Μεγαρίτη μηχανικό Ευπαλίνο. Σκοπός  του έργου ήταν η ύδρευση της αρχαίας πόλης της Σάμου που βρίσκονταν στα νότια του όρους  “Κάστρο”, από τη μεγάλη πηγή των Αγιάδων (Αϊ-Γιάννηδων), που βρίσκονταν στην βόρεια πλευρά του, έτσι κατασκευάστηκε  ένας αγωγός ύδρευσης συνολικού μήκους 2.385 μέτρων, εκ των οποίων τα 1.035 μ. διέρχονται μέσα από σήραγγα.

Ο αγωγός του νερού ξεκινά από την πηγή των Αγιάδων , για τα πρώτα 600 μ., σε βάθος 2,5 μέτρων με σταθερή κλίση 0,6%, και συνέχιζε για τα επόμενα 260 μ. με σταθερή κλίση 0,75%, το τμήμα αυτό κατασκευάστηκε με την τεχνική της ένωσης των πυθμένων πέντε πηγαδιών.   Στην συνέχεια ο αγωγός μπαίνει μέσα σε σήραγγα με μήκος 1.035 μ., τελείως οριζόντια αφού το βόρειο στόμιο βρίσκεται σε υψόμετρο 55,48, και το νότιο σε 55,17.  Η σήραγγα έχει διαστάσεις 1,80 Χ 1,80 μ. ενώ στο πάτωμα βρίσκεται κεκλιμένο αυλάκι πλάτους 0,6 και βάθους έως και δέκα μέτρα στο οποίο είχαν τοποθετηθεί πήλινοι ημικύκλιοι αγωγοί, πλάτους 0,40 μ. απ’ όπου περνούσε το νερό. Από το άλλο άκρο του ορύγματος (νότιο), συνέχιζε αγωγός για άλλα  490 μέτρα, ο οποίος εκμεταλλευόμενος την κλήση του εδάφους μετέφερε το νερό στη δεξαμενή της πόλης.

Για να συντομευτεί η κατασκευή της σήραγγας,  άρχισε η κατασκευή της συγχρόνως και από τα δύο άκρα και οι σήραγγες που διανοίγονταν με αυτόν τον τρόπο, συναντήθηκαν στη μέση και αποτέλεσαν ενιαίο όρυγμα.

• Ιστορία

Το υδραγωγείο ήταν το έργο του Ευπαλίνου , μηχανικού από τα Μέγαρα, γιος του Ναυστρόφου. Η κατασκευή του άρχισε το 550 π.Χ., κατά τη διάρκεια της τυραννίας του Πολυκράτη, διήρκησε περίπου δέκα χρόνια για να ολοκληρωθεί και χρησιμοποιήθηκαν πολλοί δούλοι, κυρίως από τη Λέσβο.

Για την κατασκευή του έργου αυτού έπρεπε να λυθούν πολλά δυσεπίλυτα γεωμετρικά προβλήματα, τότε που οι γνώσεις της γεωμετρίας ήταν ακόμα περιορισμένες και τα τοπογραφικά όργανα άγνωστα. Ο καθορισμός των υψομέτρων, του οριζοντίου επιπέδου, της πορεία των δυο σηράγγων ώστε να συναντηθούν, η ομοιόμορφη κλίση για μεγάλα διαστήματα των εξωτερικών τάφρων και η ένωση του πυθμένα των πηγαδιών με ομοιόμορφη κλίση, ήταν τα κυριότερα και αποτελεί ακόμα γρίφο πώς μπόρεσαν να τα αντιμετωπίσουν. Η μέθοδος της κατασκευής τούνελ ενώνοντας τους πυθμένες πηγαδιών ξαναεμφανίζεται  στη Κωπαϊδα μετά από τριακόσια χρόνια  για την αποξήρανση της λίμνης και στον ισθμό της Κορίνθου κατά τη Ρωμαϊκή εποχή.

Το Ευπαλίνειο όρυγμα είναι το δεύτερο όρυγμα στην ιστορία που σκάβονταν ταυτόχρονα και από τις δύο άκρες, αλλά είναι το πρώτο όρυγμα με γεωμετρική προσέγγιση (το παλαιότερο γνωστό όρυγμα, που σκάφτηκε και από τις δύο άκρες ταυτόχρονα ήταν το όρυγμα του Siloam στην Ιερουσαλήμ, το 700 π.χ. περίπου).

Για την κατασκευή του υδραγωγείου υπήρχαν και άλλες λύσεις, πιο απλές, πιο φτηνές και εξ ίσου ασφαλείς, ο Πολυκράτης όμως επέλεξε αυτό το πρωτοποριακό και μοναδικό για την τότε εποχή έργο, θέλοντας προφανώς, κατά την τακτική των τυράννων, να εντυπωσιάσει, να δείξει το πλούτο, τη δύναμη και το μεγαλείο του. Ο Ηρόδοτος, πολύ εντυπωσιασμένος, γράφει ότι ήταν «μέγιστον απάντων Ελλήνων εξεργασμένον».

Το υδραγωγείο χρησιμοποιήθηκε για χίλια περίπου χρόνια, αν και κατά τη Ρωμαϊκή, εποχή κατασκευάστηκε νέο υδραγωγείο υπέργειο με καμάρες, από την μονή της Μεγάλης Παναγίας μέχρι τη πόλη, συνολικού μήκους 15,5 χιλιομέτρων.

Όπως αποδείχθηκε από αρχαιολογικά ευρήματα, η σήραγγα ήταν γνωστή μέχρι τον 7ο μ.Χ. αιώνα, από εκεί και πέρα δεν υπήρχε καμία αναφορά γι’ αυτό και χάνονται τα ίχνη του.  Αρκετοί αρχαιολόγοι αναζήτησαν αργότερα τη σήραγγα, σύμφωνα με τις αναφορές του Ηρόδοτου, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.  Το 1872 βρέθηκε τυχαία η βόρεια είσοδος της σήραγγας, από τον ηγούμενο της Μονής της Αγίας Τριάδας Κύριλλο Μονίνα, ενώ η νότια είσοδος βρέθηκε το 1874 από τον ηγούμενο της μονής του Τιμίου Σταυρού Θεοφάνη Αρέλη,.  Ο διάδοχος του Κύριλλου, ιερομόναχος Συνέσιος Γιάννου, κατόρθωσε να διασχίσει ολόκληρο το όρυγμα και το 1899 έγραψε το σύγγραμμα «Πραγματεία του Ευπαλινείου ορύγματος».

Περισσότερα για το Ευπαλίνειο όρυγμα στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Επιτροπής Σηράγγων & Υπογείων Έργων (Ε.Ε.Σ.Υ.Ε.)

• Video anmimation

“Τα Μαθηματικά υδρεύουν τη Σάμο” αναπαράσταση της κατασκευής του Ευπαλίνειου ορύγματος,

• Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς

Το Ευπαλίνειο όρυγμα της Σάμου, έχει χαρακτηριστεί από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από το 1992, όπως και η ευρύτερη περιοχή του Πυθαγορείου.
ID 595-001
Όνομα & Τοποθεσία Πυθαγόρειο Σάμου
Χώρα Ελλάδα
Συντεταγμένες N37 41 27.00 E26 56 36.00
Περιοχή : 285.9 Ha Buffer zone: 402.25 Ha
Χάρτης κλίκ εδώ για pdf αρχείο
ιστοσελίδα UNESCO
ιστοσελίδα Υπ.Πολιτισμού

• Παγκόσμιο Σηραγγολογικό Τοπόσημο

Στο Παγκόσμιο Συνέδριο “World Tunnel Congress 2015” στο Ντουμπρόβνικ της Κροατίας  την 25^η Μαΐου 2015, το Ευπαλήνιο όρυγμα ανακηρύχθηκε από την International Tunnelling & Underground Space Association (ITA – AITES) Παγκόσμιο Σηραγγολογικό Τοπόσημο, και παραδόθηκε στην Ελληνική Επιτροπή Σηράγγων & Υπογείων Έργων (Ε.Ε.Σ.Υ.Ε.) ειδική πλακέτα και τιμητικό Πιστοποιητικό Δίπλωμα. Σημειώνεται εν προκειμένω ότι  επρόκειτο για την πρώτη φορά – διεθνώς – που θεσμοθετήθηκε ο συγκεκριμένος τίτλος.

• Διεθνές Ιστορικό Τοπόσημο Μηχανικής

To 2017 American Society of Civil Engineers (ASCE) αναγνώρισε το Ευπαλίνειο Όρυγμα ως «Διεθνές Ιστορικό Τοπόσημο Μηχανικής» και σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην είσοδο του ορύγματος  στις 29/10/2017 αναρτήθηκε ειδική πλακέτα.

Επίσκεψη Ευπαλινείου Ορύγματος

• Διαδρομές Επίσκεψης.
  Υπάρχουν τρεις δυνατότητες επίσκεψης του Μνημείου:

Διαδρομή 1. Μήκος 185 μ. μέγιστος αριθμός ατόμων 20, διάρκεια περίπου 00:20΄ με επιστροφή. Στο τμήμα αυτό μπορεί να δει κανείς όλες τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες
Δυσκολίες : Στενή σκάλα καθόδου με ψηλά σκαλοπάτια. Στενός διάδρομος με αρχαϊκή επένδυση μήκους 17 μ., ύψους 1,55 και πλάτους 0,50 μ. στο ύψος των ώμων. Χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα μετά τον διάδρομο.

Ωράριο Επισκέψεων: 08:40΄, 09:00΄, 09:40΄, 10:00΄, 10:40, 11:00΄, 11:40΄, 12:00΄, 12:40΄, 13:00΄, 13:40΄, 14:00΄, 14:40΄

Διαδρομή 2. Μήκος 424 μ., μέγιστος αριθμός ατόμων 15, διάρκεια περίπου 00:40΄ με επιστροφή. Μέχρι την βυζαντινή δεξαμενή και το σημείο συνάντησης.
Πρέπει να κλείσετε εκ των προτέρων ημερομηνία και ώρα επίσκεψης στο τηλέφωνο 22730 62 813.
Δυσκολίες: Όλα όσα αναφέρονται στην διαδρομή 1 και επιπλέον άνισο, ολισθηρό δάπεδο, χαμηλό ύψος, νερά στο δάπεδο και νερό που στάζει από την οροφή.

Ωράριο επισκέψεων: 08:20΄, 09:20΄, 10:20΄, 11:20΄, 12:20΄, 13:20΄, 14:20΄

Διαδρομή 3. Μήκος 1036 μ., μέγιστος αριθμός ατόμων 10, διάρκεια περίπου 01:00΄ η μία διαδρομή. Μπορεί να δει κανείς όλο το Όρυγμα και επιπλέον να επισκεφθεί την πηγή στους Αγιάδες.
Πρέπει να κλείσετε εκ των προτέρων ημερομηνία και ώρα επίσκεψης στο τηλέφωνο 22730 62813.
Δυσκολίες:: Όλα τα παραπάνω και κόπωση. Εξαιρετικά δύσκολο το πέρασμα από την βόρεια επένδυση, ένα στενό διάδρομο μήκους 197 μ. και πλάτους 0,42 – 0,60 μ. Μετά την έξοδο από το βόρειο στόμιο πρέπει να περπατήσει κανείς αρκετά μεγάλη απόσταση (περίπου μια ώρα) για να επιστρέψει στο Πυθαγόρειο, ή να έχει προγραμματίσει να τον περιμένει αυτοκίνητο.

Ωράριο επισκέψεων: 08:30΄ από το Νότιο Στόμιο, 09:20΄ από το Βόρειο Στόμιο, 10:20΄ από το Νότιο Στόμιο, 11:20΄ από το Βόρειο Στόμιο, 12:20΄ από το Νότιο Στόμιο, 13:20΄ από το Βόρειο Στόμιο.

Συντάκτης Π. Ι. Χατζηδάκης

• Θα πρέπει να γνωρίζετε, για την επίσκεψη στο όρυγμα.

Αναμφίβολα το Ευπαλίνειο Όρυγμα, το κεντρικό τμήμα του αρχαίου υδραγωγείου, είναι ένα αξιοθαύμαστο τεχνικό έργο και η επίσκεψή του είναι μια μοναδική εμπειρία. Όμως οι επισκέπτες θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι:

Tο Όρυγμα είναι κλειστή σήραγγα μήκους 1036 μ. Οι μέσες διαστάσεις του είναι 1,80 μ. ύψος και 1,80 μ. πλάτος, αλλά σε κάποια τμήματα το ύψος είναι μόλις 1,50 μ. και το πλάτος μόλις 0,42 μ. Σε κάποια τμήματα το βραχώδες, ανώμαλο δάπεδο είναι υγρό και ολισθηρό και σε ορισμένες περιοχές στάζει νερό από την οροφή. Στο εσωτερικό του ορύγματος η θερμοκρασία είναι 16,5 – 16,7°C (βαθμούς Κελσίου) και η υγρασία 85 – 97%.

Εξαιτίας των παραπάνω υπέρβαρα άτομα, επισκέπτες που υποφέρουν από κλειστοφοβία, κρίσεις πανικού, οσφυαλγία, από καρδιακά ή αναπνευστικά προβλήματα, ή από μυοσκελετικά προβλήματα που δυσκολεύουν την κίνησή τους, συμβουλεύονται με έμφαση να μην δοκιμάσουν να το επισκεφτούν.

Οι επισκέπτες που μετά τα παραπάνω αποφασίζουν να επισκεφθούν το Όρυγμα, εισέρχονται με απολύτως δική τους ευθύνη. Σε περίπτωση ατυχήματος το Ελληνικό Δημόσιο δεν θα φέρει καμιά ευθύνη.

Οι επισκέπτες δεν μπορούν να κρατούν ογκώδεις τσάντες ή σακίδια. Θα πρέπει θα αφήνουν στην είσοδο του Ορύγματος. Στη Διαδρομή 3 δεν μπορούν να κρατούν καθόλου τσάντες.

Όλοι οι επισκέπτες πρέπει να φορούν προστατευτικό κράνος, το οποίο θα παρέχεται στην είσοδο, και ίσια, αντιολισθητικά, κατά προτίμηση κλειστά παπούτσια. Θα πρέπει να είναι στο χώρο 00:10΄ πριν από την ώρα επίσκεψης προκειμένου να τους δοθούν κράνη και σκουφάκια μιας χρήσεως.

Προς το παρόν, και σύμφωνα με τη σχετική Υπουργική απόφαση, δεν επιτρέπεται η είσοδος σε παιδιά κάτω των 14 ετών, ενώ νέοι 14-18 ετών πρέπει να συνοδεύονται από υπεύθυνο ενήλικα.

«Σε περίπτωση οργανωμένων ομάδων, που συνοδεύονται από ξεναγό, η ενημέρωση για την ιστορία του μνημείου θα πρέπει να γίνεται έξω από το Μνημείο. Στο εσωτερικό του Μνημείου η ξενάγηση θα περιορίζεται στην επισήμανση σημείων που αξίζουν, ή χρήζουν προσοχής»

Για λόγους προστασίας των γραπτών επιγραφών δεν επιτρέπεται η φωτογράφιση με φλας. Φωτογράφιση, κινηματογράφηση, ή βιντεοσκόπηση με επαγγελματική μηχανή δεν επιτρέπεται χωρίς ειδική άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Η Νότια είσοδος στο Όρυγμα είναι περίπου 2 χλμ. βόρεια του Πυθαγορείου και είναι προσιτή με αυτοκίνητο, ή με τα πόδια. Η Βόρεια είσοδος είναι στην αγροτική περιοχή των Αγιάδων, δεν είναι προσιτή με αυτοκίνητο, και πρέπει να περπατήσει κανείς σε ένα χωματόδρομο γύρω στα 00:20΄για να φτάσει στην Είσοδο. Πληροφορίες στο τηλ. 22730 62 813.

• Πρόσβαση

• Εισιτήρio
  Διαδρομή 1 εισιτήριο 8 € μειωμένο 4 €
  Διαδρομές 2 εισιτήριο 10 €  μειωμένο 5 €
  Διαδρομές 3 εισιτήριο 10 €   μειωμένο 5 €