Μαραθόκαμπος

Στα γρήγορα

Πληθυσμός 2021: 1.690 κάτοικοι
Παλαιότερες Απογραφές 2011: 1.931, 2001: 1.960, 1991: 1.892, 1981: 2.080, 1928: 3.622, 1886, 3.750, 1828, 3.147 κάτοικοι
Πυκνότητα πληθυσμού ανά Km²  35 κάτοικοι
Υψόμετρο χωριού 270 m
Περιφέρειας μέσο υψόμετρο 169 m ορεινό
Έκταση χωριού 0,16 km²
Περιφέρειας μέση έκταση 48,07 km²
Ενοριακές εκκλησίες 4 ορθόδοξες, αγία Παρασκευή (τρίκλιτος Βασιλική με τρούλο), αγία Τριάδα (Δίκλιτος του 1798), άγιος Αντώνιος  (~18^ος αι.)  και Προφήτης Ηλίας (με τέσσερα κλίτη).
Οικονομίαβασίζεται κυρίως στη γεωργία τον τουρισμό, και λιγότερο στην αλιεία, με πολλούς ναυτικούς.  Παλαιότερα παρήγαγαν γλυκάνισο, μέταξα (από μεταξοσκώληκα) και χαρούπια για ζωοτροφές. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα διέθετε μεγάλο εμπορικό στόλο ξύλινων καϊκιών και σημαντικό εμπόριο.

Περιγραφή

Το χωριό Μαραθόκαμπος, βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του βουνού Κέρκης, στην νότια πλαγιά του λόφου «Φτεριά».

Οι αποστάσεις είναι: από την πόλη της Σάμου 44 Km, από την πόλη Καρλόβασι 13 Km και από την πόλη Πυθαγόρειο 33 Km.

Διοικητικά αποτελεί την Δημοτική Κοινότητα Μαραθοκάμπου η οποία ανήκει στην Δημοτική Ενότητα Μαραθοκάμπου, του Δήμου Δυτικής Σάμου, με πρωτεύουσα το Καρλόβασι.

Είναι χτισμένο αμφιθεατρικά, με εξαιρετική θέα στο Αιγαίο μέχρι τα νησιά των Φούρνων, την Πάτμο, τους Αρκιούς, τους Λειψούς, το Αγαθονήσι Σαμιοπούλα ακόμα και στη Λέρο και την Κάλυμνο, όταν ο καιρός το επιτρέπει.

Τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια του χωριού είναι χτισμένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο, δημιουργώντας έτσι ένα λαβύρινθο από δρομάκια, που αποτελούσε έναν τρόπο άμυνας κατά των πειρατικών επιθέσεων.

Το χωριό διατηρεί σημαντικά στοιχεία της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και έχει χαρακτηριστεί ως οικισμός ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους (4754/30-4-2002), με πολλούς περιορισμούς στην κατασκευή και επισκευή νέων κατοικιών.

Ιστορία

Ο πρώτος οικισμός της περιοχής στα μέσα του 16ου αι., ήταν τα “Λουκαίικα”, από το όνομά του οικιστή, κοντά στον Κάμπο Μαραθόκαμπου. Σύντομα εγκαταλείφθηκε, πιθανόν για λόγους ασφαλείας από τις πειρατικές επιδρομές, και οι κάτοικοι του μετακινήθηκαν στον Μαραθόκαμπο, ο οποίος μόλις άρχιζε να δημιουργείτε.

Ο Μαραθόκαμπος, πρωτοκατοικήθηκε στα τέλη του 16^ου αι. περίπου, σύμφωνα με αναφορές για το χωριό.  Το 1624 ο ηγούμενος της Μονής Χοζοβιώτισσας, Θεοδόσιος, γράφει στη διαθήκη του ότι γεννήθηκε στον Μαραθόκαμπο, ενώ το 1666-1671 ο Αρχιεπίσκοπος Ιωσήφ Γεωργειρήνη σε σύγγραμμα του αναφέρει ότι ο Μαραθόκαμπος είχε 200 σπίτια και δύο εκκλησίες.

Από τους πρώτους οικιστές του χωριού ήταν οι Χιώτες και οι Χιοσάμιοι, δηλαδή οι Σαμιώτες που είχαν καταφύγει στην Χίο, κατά την ερήμωση του νησιού, οι οποίοι με τον ερχομό τους έφεραν την λατρεία, αλλά και την εικόνες της Οσίας Ματρώνα, που βρίσκεται στην ενοριακή εκκλησία του Προφήτη Ηλία.

Την ίδια περίοδο περίπου, ακολούθησαν οικιστές από την περιοχή Βάτικα, της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου, απ’ όπου προήλθε και το όνομα του συνοικισμού “Βατικιώτικα”. Η εμπόλεμη κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Πελοπόννησο, μεταξύ Βενετσιάνων και Τούρκων, και η επικράτηση εν τέλη των Τούρκων, οδήγησε αρκετούς Πελοποννήσιους να μεταναστεύσουν καταδιωκόμενοι από τους Οθωμανούς Τούρκους. Πολλοί από αυτούς επέλεξαν την Σάμο, προκειμένου να αποκτήσουν ελευθερία και δωρεάν γη, σύμφωνα με τα προνόμια που πρόσφερε ο Κιλίτζ Αλή Πασάς, με την επανακατοίκηση του νησιού από το 1562.

Εκτός από τούς Χιώτες και τους Πελοποννήσιους, ακολούθησαν και άλλες μικρότερες ομάδες οικιστών που εγκαταστάθηκαν στον Μαραθόκαμπο, από τα νησιά Κάρπαθο, Κρήτη, Ικαρία, Κάλυμνο, Κάρυστο, Πάτμο και την Κύπρο σύμφωνα με τον Εμ. Κρητικίδη στην Τοπογραφία της Σάμου (1869).

Ο Κρητικίδη, αναφέρει ότι οι πρώτοι οικιστές ήρθαν από το  Γύθειο της Πελοποννήσου, ή Μαραθονήσι, όπως έλεγαν τότε την περιοχή, απ’ όπου πήρε και το όνομά του ο Μαραθόκαμπος. Η άποψη αυτή πιθανότατα δεν ισχύει αφού εκείνη την περίοδο η περιοχή του Γυθείου ήταν τελείως ερημική από ανθρώπινη ζωή και επιπλέον σύμφωνα με έρευνα του Επ.Σταματιάδη, που αναφέρει στα Σαμιακά (1886), δεν διαπίστωσε μετακινήσεις πληθυσμών από την ευρύτερη περιοχή του Γυθείου στην Σάμο.

Ο Μαραθόκαμπος κατά τον 18ο και 19ο αι. ήταν από τις οικονομικά ακμαιότερες κωμόπολης του νησιού, με μεγάλο εμπορικό στόλο ξύλινων καϊκιών και σημαντικό εμπόριο, το 1834 όμως, με την ανακηρύξει της Σάμου ως ηγεμονία, δημιουργήθηκε μία βαθιά κρίση στην οικονομία του χωριού, με σοβαρές κοινωνικοοικονομικές ανακατατάξεις, προκαλώντας ένα μεγάλο μεταναστευτικό κύμα. 

Στα τέλη του 19ου αι. ο Μαραθόκαμπος διέθετε δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες, πρωτοδικείο (στο οποίο ανήκε και το Καρλόβασι), ειρηνοδικείο, δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο, παρθεναγωγείο (= θηλαίων = γυμνάσιο για κορίτσια)  και επτά ενοριακούς ναούς. Η οικονομία του στηρίζονταν σε 403 γεωργούς, 50 εμπόρους, 14 κτηματίες, 300 ναύτες, 280 βιοτέχνες, 14 ιερής και 4 δασκάλους, ενώ λειτουργούσαν 6 ελαιοτριβεία, ένα σαπωνοποιείον (στον όρμο Μαραθοκάμπου που λειτουργεί μέχρι σήμερα) και πολλές ναυπηγικές και επισκευαστικές μονάδες ξύλινων σκαφών (ταρσανάδες) στον όρμο Μαραθοκάμπου.

Ο Επ.Σταματιάδη, στα Σαμιακά (1886)  χαρακτηρίζει τους κατοίκους του Μαραθοκάμπου, ως μεγαλόσωμους με σωματική δύναμη, υγιείς, γενναίους και μακρόβιους αρκετοί απ’ τους οποίους είχαν ξεπεράσει τα 100 χρόνια ζωής. Χαρακτηριστικά αναφέρει τον Ιγνάτιο Παπαλεξανδρή που πέθανε σε ηλικία 108 ετών, την γυναίκα του 105 ετών και τον Γεώργιο Χάρακα 110 ετών.

Ο Μαραθόκαμπος είναι η γενέτειρα των αδερφών Αντώνη και Σταμάτη Γεωργιάδη ή καπετάν Σταμάτης, πρωτεργάτες της Σαμιακής επανάστασης κατά των Τούρκων του 1821. Ο καπετάν Σταμάτης  γεννήθηκε το 1775 στον Μαραθόκαμπο, με καταγωγή από την Πελοπόννησο. Κατά την περίοδο της Σαμιακής επανάστασης είχε οριστεί χιλίαρχος, από τον Λυκούργο Λογοθέτη και αργότερα τιμήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση με τον βαθμό του συνταγματάρχη, το μετάλλιο του Αγώνα και τον χρυσό σταυρό του Σωτήρος. Πέθανε το 1861, σε ηλικία 86 ετών  στη Χαλκίδα της Εύβοιας.

Όνομα

Το πιθανότερο είναι ότι το όνομα του χωριού προέρχεται από τον φυτό μάραθος που φυτρώνει σε αφθονία στην ευρύτερη περιοχή, αυτό άλλωστε συμμαρτυρεί και τα όνοματα “Αϊντοβαλή” ή “Μαράθρων” που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι για το χωριό.  Επιπλέον η αφθονία του Μάραθου αποτελούσε βασικό έσοδο για την οικονομία του χωριού, αφού συνέλεγαν τούς σπόρους του που χρησίμευαν ως άρωμα γεύσης σε φαγητά, καραμέλες, και κυρίως στο ούζο, αντί του γλυκάνισου, με το οποίο έχει τα ίδια αιθέρια έλαια και αρώματα.

Ο Κρητικίδη, αναφέρει ότι το όνομα του χωριού προήλθε από τους πρώτους οικιστές του χωριού που ήρθαν από το Γύθειο της Πελοποννήσου, ή Μαραθονήσι, όπως έλεγαν τότε την περιοχή.  Η άποψη αυτή πιθανότατα δεν ισχύει αφού εκείνη την περίοδο η περιοχή του Γυθείου ήταν τελείως ερημική από ανθρώπινη ζωή και επιπλέον σύμφωνα με έρευνα του Επ.Σταματιάδη, που αναφέρει στα Σαμιακά (1886), δεν διαπίστωσε μετακινήσεις πληθυσμών από την ευρύτερη περιοχή του Γυθείου στην Σάμο.

Οικισμοί

Οκτώ οικισμοί ανήκουν στο χωριό του Μαραθόκαμπου :
> ο οικισμός Σεβασταίικα, 4 Km βορειοανατολικά από το χωριό, ακατοίκητος. Πρόκειται για οικογενειακό οικισμό το όνομά του οποίου προήλθε από το επίθετο του πρώτου οικιστή Σεβαστάκη. Τέλη του 19ου αιώνα είχε 15 σπίτια έναν ναό και 34 κατοίκους.
> o οικισμός Βελανιδιά, 5 Km νοτιοανατολικά από το χωριό, με 74 κατοίκους,
> o οικισμός Όρμος Μαραθοκάμπου 4,5 Km νότια από το χωριό με 35 κατοίκους,
> o οικισμός Κάμπος Μαραθοκάμπου 7 Km νότιαδυτικά από το χωριό με 489 κατοίκους,
> o οικισμός Ισώματα 9 Km νοτιοδυτικά από το χωριό (ανάμεσα σε Κάμπος & Λιμνιώνας) με 6 κατοίκους,
> o οικισμός Λιμνιώνας 13 Km νοτιοδυτικά από το χωριό με 35 κατοίκους,
> o οικισμός Αγία Κυριακή 13 Km νοτιοδυτικά από το χωριό με 42 κατοίκους
> και ο οικισμός Παλαιοχώρι 19 Km νοτιοδυτικά από το χωριό με 15 κατοίκους.

Μέχρι το 1950, ανήκε στην περιφέρεια του χωριού και ο οικογενειακός οικισμός Σακλέϊκα ή Σακκουλαίικα, ο οποίος σήμερα, , ανήκει στο Καρλόβασι.  Το όνομα του προήλθε από το επίθετο του πρώτου οικιστή Σακκλά ή Σάκκουλα σύμφωνα με τον Επ. Σταματιάδη. Τέλη του 19ου αιώνα είχε 15 σπίτια έναν ναό και 82 κατοίκους.

Τα Σκλαβναρεϊκα, και τα Σταμουλέικα ήταν ακόμα δυο οικογενειακοί οικισμοί που ανήκαν στο χωριό, οι οποίοι έχουν πλέον ερειπωθεί. Ο πρώτος πήρε το όνομά του από το επίθετο Σκλαβούνος και ο δεύτερος από το επίθετο Σταμούλος.

Χρήσιμα

• Αξίζει μια βόλτα στα στενά δαιδαλώδη δρομάκια του χωριού, με τις γραφικές καμάρες και την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική, σίγουρα θα εντυπωσιαστείτε.
• Επισκεφθείτε τον παλαιότερο ναό του χωριού, του Αγίου Αθανασίου, ή άι Θανασάκης, όπως την λένε στο χωριό, του οποίου το ένα κλίτος είναι αφιερωμένο στην Αγία Βαρβάρα.
• Μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε την περίτεχνη δημόσια βρύση της “Λούγκας”, με τον αιωνόβιο πλάτανο, που χτίστηκε κατά την περίοδο του ηγεμόνα Κων. Αδοσίδη, το 1881.
• Επισκεφθείτε το μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του 19ου αιώνα.
• Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το εντυπωσιακό έθιμο των “Οβίδων” την επόμενη μέρα του Πάσχα.
• Ακολουθώντας τον ανηφορικό δρόμο δίπλα από το πάρκινγκ του χωριού (προς την Αστυνομία) και μετά από μία πολύ όμορφη ασφαλτοστρωμένη διαδρομή 4,5 km, στους πρόποδες του βουνού Κέρκη, θα βρεθείτε στην σπηλιά του Πυθαγόρα.  Από εκεί ο δρόμος συνεχίζει για τον Κάμπο Μαραθοκάμπου, αλλά είναι χωματόδρομος.
• Συνεχίζοντας την διαδρομή δίπλα από το πάρκινγκ του χωριού, θα καταλήξετε στον γραφικό χωριό Όρμο Μαραθοκάμπου και στην συνέχεια στον Κάμπο Μαραθοκάμπου με τις όμορφες παραλίες.

Video