Ξωκλήσι Οσίας Ματρώνας της Χιοπολίτιδας

• Ιστορική αναδρομή

Μετά την κατάκτηση της Χίου από τους Οθωμανούς το 1566, πολύ Χιώτες Χριστιανοί εξαναγκάστηκαν από τους Οθωμανούς να μεταναστεύσουν στην πόλη Βούρλα της Μικράς Ασίας, απ’ όπου όμως ένας μεγάλος αριθμός έφυγε προς την Σάμο, στην οποία μετά το 1549 (επανακατοίκηση του νησιού) υπήρχε ένα ιδιαίτερα ασφαλές καθεστώς για τους Έλληνες και Χριστιανούς, κάτω από την εξουσία του Τούρκου Ναυάρχου Κιλίτζ Αλή Πασάς. Μαζί με του Χιώτες επέστρεψαν και Σαμιώτες (Χιοσάμιοι) που είχαν φύγει με την ερήμωση του νησιού (το 1476) και αρκετοί από αυτούς εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Κάμπου των Βουρλιωτών, δημιουργώντας διάφορους οικισμούς στα μέσα του 16^ου αιώνα.

Με τον ερχομό και την εγκατάστασή τους στην Σάμο, οι Χιώτες και οι Χιοσάμιοι έφεραν μαζί τους την λατρεία, αλλά και  εικόνες της Οσίας Ματρώνα, ανεγείροντας ναούς επ’ ονόματί της  για να τις στεγάσουν, όπως στο Βαθύ, στο Νέο Καρλόβασι με το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, στους Μυτιληνιούς, στα Κουμέικα, και τον ναϊσκος στον οικισμό Παλαιοχώρι του Κάμπου Βουρλιωτών.

• Περιγραφή του ναού

Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο ναός της Οσίας Ματρώνας της Χιοπολίτιδας στον οικισμό Παλαιοχώρι του Κάμπου Βουρλιωτών, πιθανότατα κτίστηκε στις αρχές του 17^ου αιώνα και αποτελούσε μετόχι της Μονή της Παναγίας Βροντιανής, όπως αναφέρει  σιγίλλιο του 1745 του Πατριάρχου Κυρίλλου, που επικυρώνει άλλο προηγούμενο, συμπληρώνοντας τον κατάλογο των Μετοχίων και εκκλησιδίων με νέα, αφιερωμένα στην Μονή.

Ο αρχιτεκτονικός τύπος του ναού είναι τρίκογχος τρουλαίος  Βυζαντινής ναοδομίας με εσωτερικές διαστάσεις 3,25 μ. πλάτος, 7,23 μ. μήκος και ύψος στους θόλους 3,95 μ., ενώ η πόρτα του ναού έχει ύψος μόλις 1,75 μ., με μαρμάρινο περίγραμμα και διακοσμητικό στοιχείο.

Το εσωτερικό του ναού είναι  εξ΄ολοκλήρου τοιχογραφημένος εκτός των χαμηλών τμημάτων που καταστράφηκαν ή ασβεστώθηκαν. Οι παραστάσεις αναπτύσσονται κατά ζώνες, απεικονίζοντας την Δευτέρα Παρουσία,  την  Αποτομή τού Προδρόμου, διάφορους Αγίους μεταξύ των οποίων την Αγία Πελαγία, την Οσίας Ματρώνας, τους Τρείς Ιεράρχες κ.α., την Πλατυτέρα, την εκδίωξη από τον παράδεισο, καθώς και δύο ασυνήθιστες παραστάσεις στην πρώτη ο Αδάμ να σκάβει τη γη (ή να κόβει ξύλα) και την Εύα να γνέθει, και στην δεύτερη  ο Ιησούς Χριστός με γένια.

Σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει στα αριστερά τής κόγχης τού Ιερού, ο ναός “ανιστορήθη” (= αγιογραφήθηκε ξανά) το 1779 από τον Γεώργιο Κωνσταντή Περή. Από την επιγραφή  συμπεραίνουμε ότι υπήρχαν προγενέστερες τοιχογραφίες, που ή καταστράφηκαν και δημιουργήθηκαν καινούριες, ή είχαν φθαρεί και αποκαταστάθηκαν οι φθορές τους.  Το πιθανότερο είναι να συνέβησαν και τα δύο, δηλαδή κάποια τμήματα αποκαταστάθηκαν και κάποια άλλα δημιουργήθηκαν από την αρχή, αφού υπάρχουν διαφορές τεχνοτροπίας στις απεικονίσεις κάποιων μορφών και στα χρώματα που επιλέχθηκαν, αλλά και στην γραφή που χρησιμοποιεί ο Γεώργιος Περής στην επιγραφή, από αυτές που υπάρχουν σε άλλα σημεία των τοιχογραφιών.

Όσον αφορά τον ζωγράφο Γεώργιο Περή, διαθέτει γνώσεις βυζαντινής ζωγραφικής την οποία προσπαθεί να ακολουθήσει.  Η ζωγραφική του έχει λαϊκό ύφος με ευχάριστο αποτέλεσμα στο σύνολό της και στα χρώματα που χρησιμοποίησε. Ζωγράφισε επίσης την Μονή Βροντά και τον ναϊσκο τής Αποτομής του Προδρόμου στη περιοχή “Πνακά”, ενώ το 1778 ζωγράφισε μαζί με τον Κωνσταντίνο (πιθανόν τον γυιό του) τον ενοριακό ναό τής Κοιμήσεως Θεοτόκου  Βουρλιωτών.

Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής, ο ναϊσκος είχε χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη πυρομαχικών από τους Ιταλούς, κατά την περίοδο της κατοχής του 2ου παγκοσμίου πολέμου, με αποτέλεσμα οι τοιχογραφίες να υποστούν σημαντικές φθορές, σε συνδυασμό με τις φθορές που έχουν δημιουργηθεί με το πέρασμα του χρόνου.

Ο ναό τής Οσίας Ματρώνας τής Χιοπολίτισας  αποτελεί άλλο ένα μνημείο τής Σάμου που οι τοιχογραφίες του τουλάχιστον, χρήζουν προστασίας και εξειδικευμένης συντήρησης.

Πηγές
Σάμος: Βυζαντινά, Μεταβυζαντινά και μνημεία νεοτέρων χρόνων της Ιωάννας Παραφέστα
“Βουρλά” – Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ.Ασία
Πεμπτουσία Πολιτισμός Επιστήμες Θρησκεία

Ιωάννης Ε. Κιλουκιώτης 

• Χαρακτηριστικά

• Έτος κτίσης: πιθανότερο στα μέσα του 17^ος   αιώνα
• Εορτασμός : 20 Οκτωβρίου 
  
• Υψόμετρο :  ≈ 50 m
  
• Κατάσταση : Καλή
  
• Διοικητικά : Ξωκκλήσι, παλαιότερα ανήκε στην Μονή Παναγίας Βροντιανής

• Πρόσβαση

• Για να φτάσετε στο εκκλησάκι τής Οσίας Ματρώνας τής Χιοπολίτισας , ακολουθείτε την εθνική οδό Σάμου > Καρλοβάσου, για 16,5 χιλιόμετρα έως τον κάμπο Βουρλιωτών και συνεχίζεται με τα πόδια για 400 μέτρα περίπου διασχίζοντας τον οικισμό παλαιοχωρίου και συναντάτε τον ναό νότια τού οικισμού και στο υψηλότερο όριο του.