Βουνά της Σάμου

Η Σάμος έχει δυο μεγάλα βουνά, που με τα παρακλάδια τους καλύπτουν σχεδόν ολόκληρο το νησί. Στα δυτικά τον περήφανο Κέρκη  και στο κέντρο και ανατολικά την πανέμορφη Άμπελο ή Καρβούνη.

• Όρος Κέρκης με ύψος 1.434 m.
  

Κερκετεύς κατά τον Στράβωνα, Κερκήτιος κατά τον Πλίνιο, το «χιονισμένο βουνό» του Νίκανδρου, είναι το ψηλότερο της Σάμου και το δεύτερο στο Αιγαίο μετά το φεγγάρι (ή Σάος) της Σαμοθράκης με 1648 μ. υψόμετρο (εξαιρούνται τα βουνά της Κρήτης και της Εύβοιας).

Κατά τον Επ. Σταματιάδη (στα Σαμιακά), το όνομά του προέρχεται απο το ρήμα κέρκω ή κρέκω, που σημαίνει χτυπώ, βροντώ, απο τον κρότο που δημιουργούν τα κύματα στα βραχώδη παράλιά του, τις βροντές με τις καταιγίδες του χειμώνα και τον θόρυβο των ανέμων που δεν ησυχάζουν ποτέ. Άλλοι υποστηρίζουν ότι το όνομα Κέρκης το πήρε από τους Κερκέτες, που ήταν μεταλλωρύχοι και ήρθαν από την Μικρά Ασία για εξόρυξη μεταλλευμάτων.

Ο Κέρκης είναι ένας τεράστιος, μεγαλόπρεπος, άνυδρος  βράχος, που από μακριά φαίνεται σαν κώνος σχεδόν γυμνός, με απότομες πλάγιες και άγριες χαράδρες. Είναι ένα πολύ δύσκολο και αφιλόξενο βουνό και  πολλές φορές χάθηκαν άνθρωποι, ή βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη κατάσταση γιατί δεν γνώριζαν καλά τα μονοπάτια του, που δύσκολα διακρίνονται στα βράχια και τις σάρες (= πλαγιές με χαλίκια).

Η ψηλότερη κορυφή του είναι η Βίγλα σε υψόμετρο 1.434 μ. ενώ γύρω από αυτήν, υπάρχουν και άλλες, όπως ο Προφήτης Ηλίας, το Ζάστανο, η Ντιμένεα (Ντεμέν Αγά), τα Μαντέμια και άλλες, με υψόμετρο που ξεπερνούν τα 1.000 μέτρα.

Οι πλαγιές του Κέρκη, γενικά είναι βραχώδεις και απόκρημνες και σβήνουν ομαλά, ανατολικά στην πεδιάδα του Καρλοβάσου, νότια στον κάμπο της Βελανιδιάς, και τον κάμπο Μαραθοκάμπου καθώς και εκεί που ενώνεται ο Κέρκης με το βουνό Άμπελος (στην περιοχή του χωριού Άγιοι Θεόδωροι). Στις περιοχές αυτές υπάρχουν αρκετά καλά και γόνιμα εδάφη, με πολλές καλλιέργειες, μεγάλες δασικές εκτάσεις και πολλές πηγές, από τις οποίες ποτίζουν αρκετές εκτάσεις και καλύπτουν τις ανάγκες σε νερό των γύρο χωριών Κοσμαδαίοι, Καστανιά, Λέκκα, και κατά μεγάλο ποσοστό τις ανάγκες του Καρλοβάσου.

Επάνω

• Όρος Άμπελος με ύψος 1.153 m.
  

Στην Σάμο είναι γνωστότερο με το όνομα Καρβούνης και πιθανόν, το όνομα αυτό να προήλθε από τα ξυλοκάρβουνα που παλαιότερα κατασκεύαζαν εκεί, ή από τις συχνές πυρκαγιές στα εκτεταμένα δάση του. Το όνομα Άμπελος, όπως υποστηρίζεται,  το πήρε από τα πολλά αμπέλια που καλλιεργούσαν εκεί, άλλοι πάλι το αμφισβητούν γιατί η Σάμος κατά την αρχαιότητα δεν διακρινόταν για τα κρασιά της, δεν φαίνεται όμως να ήταν και άμοιρη αμπελιών.  

Η Άμπελος, με τα παρακλάδια της, καλύπτει το κεντρικό και ανατολικό τμήμα της Σάμου, και καταλαμβάνει πολλαπλάσια έκταση από ότι ο Κέρκης, «είναι το βουνό που κάνει ολόκληρο το νησί ορεινό» λέει ο Στράβων. Ψηλότερη κορυφή του είναι ο Προφήτης Ηλίας, με το ομώνυμο εκκλησάκι, γύρω από αυτή υπάρχουν και άλλες κορυφές, που το υψόμετρο τους ξεπερνά τα χίλια μέτρα, όπως οι Γκναίοι, ο Λάζαρος, και αρκετές άλλες.

Γενικά πρόκειται για ομαλό βουνό, με καλά και γόνιμα εδάφη και  με λίγες βραχώδεις εκτάσεις, που περιορίζονται στα κορφοβούνια και σε λίγες απόκρημνες περιοχές. Στα ψηλά σχηματίζονται εκτεταμένα οροπέδια που μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, σημαντικές εκτάσεις από αυτά, καλύπτονταν με αμπέλια και άλλες καλλιέργειες. Διαθέτει πολλές πηγές μικρές και μεγάλες, από τις οποίες υδρεύονται τα χωριά του και αρδεύονται σημαντικές εκτάσεις.

Στο βουνό υπάρχει πυκνό οδικό δίκτυο πολλών χιλιομέτρων, με δύσβατους αλλά και ομαλότερους χωματόδρομούς που φτάνουν μέχρι την κορυφή του τον Προφήτη Ηλία. Αυτές οι διαδρομές που οδηγούν στον κυρίως όγκο του βουνού, αρχίζουν απο τα χωριά που υπάρχουν γύρω του όπως τους Βουρλιώτες, τους Μανωλάτες, την Άμπελος, τους Σταυρινήδες και το Πάνδροσο.

Στα νοτιοανατολικά του βουνού βρίσκετε ο μεγαλύτερος κάμπος του νησιού, ο κάμπο της Χώρας (12.000 στρέμματα), ανατολικά βρίσκεται ο  Μεσόκαμπος (2.500 στρέμματα), άλλοι μικρότεροι είναι, βόρεια ο κάμπος του Κοκκαριού και βορειοδυτικά ο κάμπος των Βουρλιωτών. Το βουνό διαθέτει και δύο μεγάλες κοιλάδες, ανατολικά των Μυτιληνιών (4.000 στρέμματα), σε υψόμετρο 100 μέτρων και βορειοανατολικά (πάνω από το Βαθύ) της Βλαμαρής (1.000 στρέμματα).