13,700,000 km3

Η Μεσόγειος υπήρξε — και είναι ακόμη — ένα σημαντικό χωνευτήρι στην ιστορία του ανθρώπου και του πολιτισμού. Δεκάδες πόλεμοι, κατακτήσεις και εκστρατείες έλαβαν χώρα εξαιτίας ή διαμέσου των νερών της, ενώ υπήρξε πυρήνας εμπορικών, καλλιτεχνικών και πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ λαών, που διαμόρφωσαν την ταυτότητα των χωρών που την περιβάλλουν. Η μέση θάλασσα ή Mare Nostrum, όπως την έχουν αποκαλέσει, βρέχει 21 σύγχρονα κράτη και συνδέει τρεις ηπείρους, παίζοντας καίριο ρόλο στις οικονομίες τους. Είναι ένας κοινός πόρος, ένας χώρος συνύπαρξης των κρατών αυτών και ο τόπος στον οποίο καλούνται να βρουν «κοινό έδαφος».Η θάλασσα αυτή, όπως και όλες οι άλλες, δεν είναι τόσο ουδέτερη όσο δείχνουν τα ήρεμα νερά που αντικρίζει κανείς από αυτό το «δωμάτιο με θέα». Μόλις στα 1.2 χιλιόμετρα, βρίσκεται η Τουρκία. Το 2015 η Σάμος ήταν ένα από τα τέσσερα Ελληνικά νησιά που υπέστησαν το μεγαλύτερο βάρος της προσφυγικής κρίσης. Εδώ είναι οι παρυφές της Ευρώπης και το σταυροδρόμι τριών ηπείρων, οπότε η περιοχή είναι επίκεντρο μεγάλων γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Η ιστορία της ίδιας της Ελλάδας ως χώρας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, υπήρξε στενά συνδεδεμένη με τη θάλασσα η οποία πάντοτε ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση ταυτοτήτων. Η χώρα έχει σχεδόν 14.000 χιλιόμετρα ακτογραμμών, γεγονός που έχει επιδράσει σημαντικά σε ποικίλους τομείς, από το εμπόριο, τον τουρισμό, τη ναυτιλία και την οικονομία ως τη λογοτεχνία, την ποίηση και την τέχνη.

Ως σημαντικό στοιχείο του οικοσυστήματος του πλανήτη, η Μεσόγειος βρίσκεται στο επίκεντρο περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών και γεωπολιτικών ανακατατάξεων καθώς και άλλων καίριων ζητημάτων της εποχής που υπερβαίνουν τα στενά γεωγραφικά της όρια. Θέματα μετανάστευσης και συνόρων, εθνικής κυριαρχίας, ανταγωνιστικών οικονομικών συμφερόντων, εξορύξεων, τουρισμού, περιβάλλοντος — υπεραλίευση, απειλούμενα οικοσυστήματα, κλιματική αλλαγή, ρύπανση, απορρίμματα (υπολογίζεται ότι κάπου 3.000 τόνοι πλαστικών πλέουν αυτή τη στιγμή στα νερά της) — απειλούν τη Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, έχει γίνει ο τάφος χιλιάδων ανθρώπων στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τον πόλεμο και τους διωγμούς στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Είναι αδύνατο να δει κανείς τις αλλαγές στο θαλάσσιο περιβάλλον χωρίς τις παράλληλες αλλαγές στο πολιτικό πεδίο. Όπως επισημαίνει η θεωρητικός και περιβαλλοντολόγος Rebecca Solnit, τα πολλαπλά τοπία που συνθέτουν την ύπαρξή μας είναι αδιαχώριστα, και μεταξύ αυτών και θάλασσα. Ο θαλάσσιος βυθός είναι τώρα το νέο πεδίο όπου αποκτούμε πρόσβαση, οπότε κινδυνεύει πλέον όλο και πιο πολύ από την ανθρώπινη εκμετάλλευση. Οι θάλασσες είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Καθορίζουν το κλίμα και περιέχουν το 97% του νερού της Γης και αμέτρητα είδη (πολλά από τα οποία παραμένουν άγνωστα). Η έκθεση εξετάζει τον αντίκτυπο που έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες και τα συμφέροντα στην ευαίσθητη ισορροπία του οικοσυστήματος του πλανήτη και στα γεωπολιτικά ζητήματα των θαλασσών και τις επιπτώσεις τους, όλα αυτά μέσα από το πρίσμα της Σάμου και της Μεσογείου. Τέλος, με αφορμή τη συμβολική θέση του Art Space Pythagorion, η έκθεση διερευνά το πώς η θάλασσα έχει επίσης επηρεάσει τη διαμόρφωση των ταυτοτήτων και των οικονομιών στν περιοχή της Μεσογείου και στη νοτιοανατολική Ευρώπη.
– Κατερίνα Γρέγου

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Ο αριθμός 13,700,000 αναφέρεται στον όγκο, σε κυβικά χιλιόμετρα, των υδάτων της Μεσογείου

Συμμετέχουν, μεταξύ άλλων οι: Depression Era, Μάνος Φλέσσας & Ιωάννα Τσάκαλου, Mark Dion, Maarten Vanden Eynde, Minna Rainio & Mark Roberts

Επιμέλεια έκθεσης: Κατερίνα Γρέγου